H Ανθρώπινη Εξέλιξη Μετρά 4 Δισεκατομμύρια Χρόνια
Εισαγωγή
Μετράμε την
ανθρώπινη ζωή με δεκάδες χρόνια. Κάποιοι κατορθώνουν να πραγματοποιήσουν τη
γνωστή ευχή των δικών και φίλων τους «να τα εκατοστίσεις».
Οι γεωλόγοι και
παλαιοντολόγοι έχουν μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση στο θέμα της ανθρώπινης
ζωής. Το ίδιο και ο Νίκος Καζαντζάκης, ο οποίος την αποκάλεσε «αστραπή». Και
όντως είναι κάτι σαν κλάσμα του δευτερολέπτου, αν την συγκρίνεις με τη διάρκεια
του σύμπαντος, η αρχή του οποίου μας πάει πίσω στο χρόνο κάποια 13,8
δισεκατομμύρια χρόνια. Ναι, καλά το διαβάσατε: από την Μεγάλη Έκρηξη - τη γένεση
του σύμπαντος (Εικ. 1) - έχουν περάσει 13.800.000.000 χρόνια!
Εικ. 1: Η Μεγάλη Έκρηξη. Πηγή: PIXNIO
Ακόμα και αν τη συγκρίνεις με την ηλικία της Μάνας Γης, που είναι 4,5 έως 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια, η ανθρώπινη ζωή παραμένει μια μικρή αστραπή. Αλλά και η διαδρομή της ανθρώπινης εξέλιξης κρατάει εδώ και τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια. Λογικό, αφού αυτή αναπτύχθηκε πάνω στη Γη. Ας πάμε όμως απ’ την αρχή.
Το Έπος της Κοσμογονίας
Δεν θα μπλεχτούμε με το «Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος». Υπάρχουν «πιο ειδικοί» για αυτό. Εμείς θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε την ιστορία της κοσμογονίας και του ανθρώπινου γένους μέσα από γεωλογικά, παλαιοντολογικά και αστροφυσικά δεδομένα. Πριν, λοιπόν, από την εμφάνιση των αρχέγονων κυττάρων από τα οποία εξελίχθηκε ο σημερινός άνθρωπος, προϋπήρξαν τρία στάδια (Εικ. 2) στα πλαίσια της κοσμογονίας.
Το Στάδιο της Ακτινοβολίας
Πρόκειται ουσιαστικά για τη Μεγάλη Έκρηξη, στις πρώτες στιγμές της οποίας εμφανίστηκαν ο χωροχρόνος, η βαρύτητα, το φως και άλλες μορφές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.
Το Χημικό Στάδιο
Μέσα στα πρώτα λεπτά μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, σχηματίστηκαν πρωτόνια και νετρόνια, που αποτελούν τα δομικά στοιχεία όλων των χημικών ουσιών. Περίπου 380.000 χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, το Σύμπαν ψύχθηκε τόσο, ώστε να μπορέσουν να σχηματιστούν τα πρώτα στοιχεία. Αυτή η ψύξη επέτρεψε στα ηλεκτρόνια να ενωθούν με τους πυρήνες για να σχηματίσουν τα πρώτα άτομα υδρογόνου (H) και ηλίου (He). Αργότερα το H και το He συγχωνεύτηκαν και με άλλα στοιχεία για να σχηματίσουν όλο και πιο πολύπλοκες ουσίες, μερικές από τις οποίες έγιναν η πρόδρομη ύλη της ζωής.
Το Ουράνιο Στάδιο
Αμέσως μετά τον σχηματισμό των πρώτων αέριων στοιχείων, αυτά άρχισαν να περιδινούνται σε συσσωματώματα ύλης που τελικά θα γίνονταν τα αστέρια και οι γαλαξίες. Περίπου εκατό εκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, σχηματίστηκαν πλανήτες και φεγγάρια. Ο Ήλιος και ο δικός μας πλανήτης – η Γη - εμφανίστηκαν πριν από τεσσεράμισι δισεκατομμύρια χρόνια, και αμέσως μετά ακολούθησε η Σελήνη. Από τα Πρωτοκύτταρα στον Homo sapiens Από τα μικροσκοπικά αρχέγονα κύτταρα ή πρωτοκύταρρα μέχρι τον σημερινό άνθρωπο, το είδος μας πέρασε μέσα από ένα πολύ μεγάλο ταξίδι προσαρμογής, ανανέωσης και επιβίωσης (Εικ. 3).
Η εξελικτική διαδικασία, η οποία μας οδήγησε στον Homo sapiens (ο Σοφός Άνθρωπος), εντάσσεται σε μερικές βασικές κατηγορίες.
Πρωτοκύτταρα και πρώιμοι μικροοργανισμοί
Οι πρώτες μορφές ζωής στη Γη ήταν απλοί, μονοκύτταροι μικροοργανισμοί, γνωστοί ως πρωτοκύτταρα. Αυτά τα πρόδρομα κύτταρα δεν διέθεταν πυρήνα ή άλλα οργανίδια που να συνδέονται με ενδιάμεσο ύλη. Είχαν απλές γενετικές πρωτεΐνες που ονομάζονται RNA. Με την πάροδο του χρόνου, το RNA μετατράπηκε σε πιο σταθερό γενετικό σύστημα, το γνωστό σε όλους μας DNA. Τα πρωτοκύτταρα ανέπτυξαν σιγά-σιγά οργανίδια και έγιναν πιο πολύπλοκα. Τελικά σχημάτισαν τους μονοκύτταρους οργανισμούς που δημιούργησαν ένα ευρύ φάσμα μορφών ζωής, από τα απλά σφουγγάρια μέχρι τα πολύπλοκα ζώα.
Τα πρώτα ζώα
Η Ντικινσόνια είναι το αρχαιότερο πρότυπο ζώου που γνωρίζουμε. Αν και ήταν ένα απλό, επίπεδο πλάσμα που δεν διέθετε στόμα ή πεπτικό σύστημα, συμβολίζει τον πρώτο πολυκύτταρο οργανισμό (Εικ. 4).
Εικ. 4: Απολίθωμα Ντικινσόνιας από Αυστραλία. Πηγή 3
Με την πάροδο του χρόνου, άρχισαν να δημιουργούνται τα πρώτα εξελιγμένα συστήματα οργάνων. Εμφανίστηκε η αμφίπλευρη συμμετρία, καθώς και οι πρώτες εκδοχές του νευρικού και του κυκλοφοριακού συστήματος. Επίσης, εμφανίστηκαν απλά μάτια περίπου ταυτόχρονα με τις νωτιαίες χορδές.
Τα ψάρια και τα τετράποδα
Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην εξέλιξη της ζωής ήταν η μετάβαση από το θαλάσσιο στο χερσαίο περιβάλλον. Μέχρι πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια, όλη η ζωή ήταν συγκεντρωμένη στη θάλασσα. Τα ψάρια ήταν τα πρώτα σπονδυλωτά που εμφάνισαν πρόσθετα όργανα, όπως στομάχι, σπλήνα, και άλλα συστατικά (λέπια, δόντια, αίμα, κτλ). Προέκυψαν τα ψάρια με οστά, ενώ με την πάροδο του χρόνου η ανάπτυξή τους επέφερε αλλαγές στο σκελετικό σύστημα, δημιουργώντας τελικά τα "πρωτόακρα", τα οποία αργότερα θα επέτρεπαν στους οργανισμούς να περπατούν στη στεριά. Ακόμη και σήμερα, οι ερευνητές δεν είναι ακόμη σίγουροι για το ποιος συγκεκριμένος οργανισμός μπορεί να σύρθηκε πρώτος στη στεριά, αλλά όλοι οι υποψήφιοι έχουν κοινό χαρακτηριστικό: τα πρωτόακρα. Αυτά τα πλάσματα εξελίχθηκαν τελικά στα τετράποδα, τα κοινά χαρακτηριστικά των οποίων ήταν τέσσερα πόδια, σπονδυλική στήλη και πνεύμονες που μπορούσαν να απορροφήσουν οξυγόνο από τον αέρα. Όλα τα αμφίβια, τα ερπετά, τα πτηνά και τα θηλαστικά που ακολούθησαν είναι απόγονοι των αρχικών τετράποδων.
Τα πρώτα θηλαστικά
Περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια πριν, εμφανίστηκαν τα πρώτα θηλαστικά. Αυτά τα πρώιμα θηλαστικά ήταν μικρά πλάσματα που έμοιαζαν με νυφίτσες. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, τα θηλαστικά ανέπτυξαν τρίχες, δόντια, ιδρωτοποιούς αδένες (για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος) και ένα πιο αποτελεσματικό κυκλοφοριακό σύστημα. Τα θηλαστικά είχαν επίσης χαρακτηριστικά όπως οι μαστοί, τα εξωτερικά γεννητικά όργανα και μια σειρά από άλλα στοιχεία που τα διέκριναν από άλλα ζωντανά είδη της εποχής, όπως τα πτηνά ή τα ερπετά.
Οι μεγάλοι πίθηκοι και τα πρώτα είδη του Ανθρώπου
Οι πρώτοι μεγάλοι πίθηκοι εμφανίστηκαν στην Αφρική, πριν από περίπου 7 εκατομμύρια χρόνια. Αυτοί οι πίθηκοι, όπως οι ουραγκοτάγκοι, οι γορίλες και οι χιμπατζήδες, ήταν εξαιρετικά ευφυή και κοινωνικά όντα που ζούσαν σε κοινότητες. Με την πάροδο του χρόνου, από μια γενεαλογική γραμμή πιθήκων προέκυψαν τα πρώτα μέλη του Γένους Homo (Άνθρωπος), το οποίο περιλαμβάνει και το δικό μας είδος. Οι κύριες αναπτυξιακές αλλαγές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν η πλήρης διποδικότητα των πιθήκων, η αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου και η προηγμένη ανάπτυξη των οστών που επέφερε τη δεξιότητα για κατασκευή εργαλείων για το κυνήγι. Εφευρέσεις όπως η φωτιά και η ένδυση εμφανίστηκαν νωρίς στο γένος Homo, και τελικά εξελίχθηκε η πολύπλοκη γλώσσα, η απώλεια των περιττών τριχωμάτων και οι μεγάλες αλλαγές στο πρόσωπο. Ακόμη και τώρα, οι ερευνητές παλεύουν με το ξεκαθάρισμα της ακριβούς εξέλιξης του είδους Homo, αφού πολλά είδη Homo υπήρχαν την ίδια εποχή. Η επίλυση του ποιοι ήρθαν πρώτοι είναι ακόμη ένας τομέας έντονου προβληματισμού και μελέτης.
Το Μέλλον της Εξέλιξης του Ανθρώπινου Γένους
Καθώς ο Άνθρωπος συνεχίζει να εξελίσσεται, μπορεί στο μέλλον να δούμε σημαντικές αλλαγές στις φυσικές και γνωστικές του ικανότητες. Με την ραγδαία πρόοδο της τεχνολογίας και την αυξανόμενη διασύνδεση του κόσμου, αναμένεται να δούμε μια στροφή προς ένα ομοιόμορφο ανθρώπινο γένος, με λιγότερη γενετική ποικιλομορφία. Δηλαδή, θα μοιάσουμε περισσότερο ο ένας στον άλλο. Τέρμα οι λευκοί, οι ερυθρόδερμοι, οι μαύροι και οι κίτρινοι;
Σύμφωνα με την ταπεινή μου άποψη, δεν μπορούμε να προβλέψουμε ακριβώς πώς θα εξελιχθούν οι άνθρωποι. Θα εξαρτηθεί από τις επιλογές τους. Αυτοί που θα ζουν, ας πούμε σε 10 χιλιάδες χρόνια, ίσως απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα. Αν, ωστόσο, κρίνω από τις πρόσφατες και τωρινές επιλογές μας, δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος: φασισμός, ολοκληρωτισμός, αμερικανισμός, πουτινισμός, χρυσά διαβατήρια, πόλεμοι, πυρηνικά όπλα, φτώχεια και πείνα, βιασμοί, καθημερινές δολοπλοκίες και αδικίες.
Ας μην τα πω όλα μόνος μου. Μπορείτε να προσθέσετε ή να αφερέσετε άλλα πολλά. Όλοι δεν είμαστε Homo sapiens (Άνθρωποι οι σοφοί) και μέλη της Πεφωτισμένης Εξέλιξης; Σίγουρα;
[2] https://www.visualcapitalist.com/path-of-human-evolution/
[3] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CF%83%CF%8C%CE%BD%CE%B9%CE%B1
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου