Φεγγάρι μάγια μου 'κανες

 

Φεγγάρι μάγια μου 'κανες

Φεγγάρι μάγια μου 'κανες και περπατώ στα ξένα
Είναι το σπίτι ορφανό, Αβάσταχτο το δειλινό, και τα βουνά κλαμένα
Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί να πάει στη μάνα υπομονή

Οι στίχοι που αποτέλεσαν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα σε μάνα και παιδιά που έζησαν για πολλά χρόνια σε γεωγραφικά διαφορετικούς τόπους.

Ωστόσο, το Φεγγάρι, πέρα από τις αναμνήσεις και τα χαλαρωτικά συναισθήματα που μας προκαλεί μετά το ηλιοβασίλεμα σε μια ακρογιαλιά ή μια βουνοκορφή (Εικ. 1), είναι ένα κομμάτι του μακρόκοσμου, με τη δική του γεωλογία (για να μην πω «σεληνολογία») και χαρακτηριστικά.  

Εικ. 1: «Μιάν ἀμμουδιά στρωτή, νοτισμένη, στιλβωμένη ἀπό φεγγάρι», Γιάννης Ρίτσος “Σονάτα του Σεληνόφωτος”. Πηγή εικόνας: Printerest

«Σεληνολογία»

Η γεωλογία της Σελήνης αναφέρεται στη μελέτη των γεωλογικών χαρακτηριστικών και των διεργασιών που διαμόρφωσαν την επιφάνεια και το εσωτερικό του φυσικού δορυφόρου της Γης και του κοντινότερου σε εμάς ουράνιου σώματος. Γι’ αυτό και έγινε το αντικείμενο  της μεγαλύτερης επιστημονικής εξερεύνησης από τον άνθρωπο.

Η μελέτη της γεωλογίας της Σελήνης είναι απαραίτητη όχι μόνο για την κατανόηση της δικής της εξέλιξης, αλλά και για την απόκτηση γνώσεων σχετικά με τις γεωλογικές διεργασίες που διαμόρφωσαν τους πετρολογικούς σχηματισμούς σε ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα. Τα Προγράμματα «Απόλλων», «Αναγνωριστικός Δορυφόρος της Σελήνης» (Lunar Reconnaissance Orbiter) και διάφορες άλλες αποστολές προσεδάφισης στο Φεγγάρι έχουν συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση της γεωλογίας του. Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, οι μελλοντικές αποστολές, αλλά και οι παρατηρήσεις από τη Γη, θα μας δώσουν πιθανότατα ακόμη πιο λεπτομερείς πληροφορίες.

Βασικά γεωλογικά χαρακτηριστικά της Σελήνης

Η επιφάνεια της Σελήνης καλύπτεται από πολυάριθμους κρατήρες πρόσκρουσης, οι οποίοι προκλήθηκαν από τη σύγκρουση αστεροειδών, κομητών και άλλων διαστημικών σωμάτων εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια. Οι κρατήρες έχουν διάφορα μεγέθη, με τους μεγαλύτερους να σχηματίζουν τις λεγόμενες «θαλάσσιες λεκάνες».

«Θάλασσες» αποκαλούνται γενικά όλες οι επίπεδες, σκοτεινές εκτάσεις στην επιφάνεια της Σελήνης. Πρόκειται για μεγάλες, βασαλτικής σύστασης κοιλάδες που σχηματίστηκαν από παλιά ηφαιστειακή δραστηριότητα που κατέκλυζε τις λεκάνες πρόσκρουσης.

Αντίθετα, οι ανοιχτόχρωμες, έντονα κρατηρογενείς περιοχές της Σελήνης είναι γνωστές σαν οροπέδια. Πρόκειται για παλαιότερα, πιο τραχιά εδάφη που αποτελούνται κυρίως από ανορθοσίτη, έναν τύπο πετρώματος πλούσιο σε αλουμίνιο και ασβέστιο.

Οι σεληνιακές ράγες είναι κανάλια ή τάφροι στην επιφάνεια της Σελήνης, που δημιουργήθηκαν από ηφαιστειακή δραστηριότητα ή την κατάρρευση αγωγών λάβας.

Επίσης, η επιφάνεια του Φεγγαριού καλύπτεται από ένα στρώμα χαλαρού, κατακερματισμένου υλικού που ονομάζεται ρηγόλιθος. Αποτελείται από λεπτή σκόνη, πέτρες και ογκόλιθους που προέρχονται από τις συνεχείς συγκρούσεις μικρομετεωριτών.

Να σημειώσουμε ότι ενώ η Σελήνη δεν είναι σήμερα ηφαιστειακά ενεργή. Αλλά υπάρχουν ροές λάβας, ηφαιστειακοί θόλοι και άλλα ηφαιστειακά φαινόμενα, χαρακτηριστικές δηλαδή ενδείξεις παλαιότερης ηφαιστειακής δραστηριότητας.

Οι Γεωλογικές διεργασίες στη Σελήνη

Κρατήρες πρόσκρουσης: Τα φαινόμενα πρόσκρουσης είναι μία από τις σημαντικότερες γεωλογικές διεργασίες στη Σελήνη. Με την πάροδο του χρόνου, οι συγκρούσεις έχουν διαμορφώσει την επιφάνειά της, δημιουργώντας κρατήρες διαφόρων μεγεθών και αλλάζοντας το τοπίο.

Εικ. 2: Ο κρατήρας «Δαίδαλος» στη Σελήνη. Πηγή: https://letstalkscience.ca/educational-resources/backgrounders/impact-craters

Ηφαιστειότητα: Όπως προαναφέραμε, στο παρελθόν η Σελήνη είχε ηφαιστειακή δραστηριότητα, που οδήγησε στο σχηματισμό χαρακτηριστικών ηφαιστειακών δομών. Στην Εικ. 3 απεικονίζεται η μεγαλύτερη και πιο γνωστή ακανόνιστη ηφαιστειακή «θάλασσα» Ina. Μελετώντας την κατανομή των κρατήρων στο εσωτερικό αυτών των εκτάσεων, οι ειδικοί επιστήμονες εκτιμούν ότι οι περιοχές αυτές σχηματίστηκαν πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια! 

Εικ. 3: Η περιοχή Ina στη Σελήνη. Image credit: NASA/GSFC/Arizona State University

Διάβρωση και διαστημική αποσάθρωση: Παρόλο που η Σελήνη δεν διαθέτει ατμόσφαιρα, δέχεται διαστημική αποσάθρωση, λόγω της ηλιακής και κοσμικής ακτινοβολίας, καθώς και του βομβαρδισμού από μικρομετεωρίτες. Οι διαδικασίες αυτές μεταβάλλουν, με την πάροδο του χρόνου, την επιφάνεια της.

Τεκτονική δραστηριότητα: Αν και η Σελήνη δεν είναι τεκτονικά ενεργή, όπως η Γη, εξακολουθεί να παρουσιάζει κάποιους τεκτονικές σεισμούς που προκαλούνται από εσωτερικές εντάσεις.