Ένα ταξίδι στον Μεσαίωνα

Του Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Δρα Οικονομικής Γεωλογίας

Πρόλογος

Ένα ταξίδι στον Μεσαίωνα χρειάζεται πολλή φαντασία ή ένα καλοκαιρινό όνειρο. Όταν λόγου χάρη ανεβαίνεις στην ταράτσα του σπιτιού σου το βράδυ για να δροσιστείς από το βοριαδάκι της Λευκωσίας, Ιούλη μήνα. Με λίγο κρασί και καλή διάθεση ίσως κλείσεις τα μάτια και ταξιδέψεις στην καρδιά της Ευρώπης, στην Terra Banensium, στη Γη των Μεταλλωρύχων. Αλλιώς παίρνεις το πρώτο αεροπλάνο και σε λίγες ώρες συναντάς καλούς φίλους από το Λαύριο και την Μπάνσκα Στιάβνιτσα (Banská Štiavnica στα σλοβακικά).

Τη λένε Μπάνσκα Στιάβνιτσα

Η Μπάνσκα Στιάβνιτσα έχει κοντά στις 12.000 κατοίκους. Γύρω από την πόλη υπάρχουν ορυχεία χρυσού και αργύρου που έτυχαν εντατικής εκμετάλλευσης κυρίως τον Μεσαίωνα. Ωστόσο, στην περιοχή εξορύσσονταν ή ΔΟΛη από την εποχή των Κελτών, οι οποίοι εμπορεύονταν τα πολύτιμα μέταλλα. Η ανακάλυψη ενός ασημένιου νομίσματος, που σχεδιάστηκε σε βιβλίο της πόλης τον 18^ο αιώνα και προέρχεται από τον 2^ο-3^ο αιώνα π.Χ., συνδυάζεται με την παρουσία κελτικού οικισμού στην περιοχή της παλιάς πόλης στο λόφο Glanzenberg. Οι Κέλτες γνώριζαν την τεχνολογία επεξεργασίας των μεταλλευμάτων αργύρου και χρυσού. Έτσι, έκοβαν νομίσματα και έφτιαχναν κοσμήματα από αυτά.

Τα μεταλλεύματα οφείλονται σε ένα ενεργό, πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια, ηφαίστειο που κατέρρευσε, σχηματίζοντας μια καλντέρα. Η κυκλοφορία υδροθερμικών διαλυμάτων δημιούργησε δεκάδες φλέβες που φιλοξενούν τα πολύτιμα, αλλά και βασικά μέταλλα, όπως το μολύβι, τον ψευδάργυρο και τον χαλκό.

Αν και η Μπάνσκα Στιάβνιτσα άκμασε κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, το αστικό κέντρο χρονολογείται από τον 16^ο αιώνα και περιλαμβάνει αναγεννησιακή και ύστερο-γοτθική αρχιτεκτονική. Εξάλλου, στην πόλη δημιουργήθηκε από τη μονάρχη των Αψβούργων Μαρία Θηρεσία η πρώτη στον κόσμο Μεταλλευτική Ακαδημία το 1763 (Εικ. 1).

Εικ. 1: Η πρώτη Μεταλλευτική Ακαδημία στον κόσμο (1763)-αριστερά (φωτο Η. Κατσάρος) και η Κεντρική Πλατεία (δεξιά).

Ανάμεσα στα μνημεία του αστικού κέντρου ξεχωρίζουν το παλιό και νέο κάστρο (Εικ. 2).

Εικ. 2: Το παλιό και νέο κάστρο της πόλης (Foto@ELEL)

Το δεύτερο αποτελεί το σύμβολο του αγώνα των κατοίκων της πόλης ενάντια στις τουρκικές επιθέσεις κατά τον Μεσαίωνα.

Λόγω των καλά διατηρημένων μνημείων και της ιστορικής αξίας της, η πόλη ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO, το 1993.

Ο Μύθος της Σαλαμάνδρας

Ο μύθος αφηγείται πως ένας φτωχός βοσκός ανακάλυψε για πρώτη φορά το ασήμι και χρυσάφι στους λόφους της πόλης. Καθώς έβοσκε τα ζώα του, είδε ανάμεσα στα βράχια κάτι να αστράφτει. Ο βοσκός κατάλαβε ότι ήταν ένα ζευγάρι σαλαμάνδρες με μια λεπτή ασημόσκονη στην πλάτη τους. Αναποδογύρισε την πέτρα, οι σαύρες εξαφανίστηκαν, ενώ αυτός βρήκε μια φλέβα από χρυσό και ασήμι μέσα στη γη. Λίγο αργότερα, η πόλη έγινε το κορυφαίο κέντρο εξόρυξης ασημιού και χρυσού για όλη την Ευρώπη και οι σαλαμάνδρες το σύμβολο της πόλης (Εικ. 3).

Εικ. 3

Οι μικρές θρυλικές σαύρες ενέπνευσαν μια παράδοση στην Banská Štiavnica, όπου, τη δεύτερη Παρασκευή κάθε Σεπτέμβρη, οι ντόπιοι και χιλιάδες επισκέπτες μπορούν να δουν μεταλλωρύχους, «νάνους» που φρουρούν τον χρυσό, τον Nácko, τον «χαζό» της λαογραφίας, και την Anča, την παλιά ατμομηχανή, που κάποτε ξαμολιόταν από εδώ μέχρι το Zvolen, να παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης σε μια ετήσια και μοναδική παρέλαση γνωστή ως «Σαλαμάνδρα».

Στη συνέχεια παραθέτω μερικές φωτογραφίες (Εικ. 4-11) από την εντυπωσιακή αυτή φιέστα των Σλοβάκων. Λένε πως μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις. Δεν διαφωνώ▪ ωστόσο, καμιά φωτογραφία δεν μπορεί να αποδώσει την ατμόσφαιρα της «Σαλαμάνδρας», τη χαρά των παιδιών, την περηφάνεια των μεταλλωρύχων, τα παθητικά φιλιά, την ιστορία του τόπου και την ελπίδα για το μέλλον.

Εικ. 4: Η «Βασίλισσα της Σαλαμάνδρας» του 2022. Photo©čarobiš.sk

Εικ. 5: Το παθιασμένο φιλί. Φωτο©Χαρ. Κοσμίδης

Εικ. 6: Οι καμινοκαθαριστές. Photo©L.Luzina

Εικ. 7: Οι μαζορέτες της «Σαλαμάνδρας». Φωτο©Χαρ.Κοσμίδης και Εικ. 8: Ο «Βέγγος» της «Σαλαμάνδρας» ή η χαρά των παιδιών. Πηγή: TASR

Εικ. 9: Γιορτή της «Σαλαμάνδρας» χωρίς μπύρα δεν υπάρχει. Όσοι δεν μπορούν να πιούν δηλώνουν «ανίκανοι». Φωτο©Χαρ.Κοσμίδης

Εικ. 10: Το κάτω μέρος της πλατείας πλημμυρισμένο από κόσμο. Photo©SME

Εικ. 11: Το μέλλον είναι παρόν. Photo©Marian.Garai

Κάθε σπίτι και στοά

Έχω ζήσει σε πολλές πόλεις κυρίως της Ευρώπης. Πουθενά όμως πάνω απ’ τις παλιές στοές του Μεσαίωνα. Στα δύο από τα τρία σπίτια που με φιλοξένησαν για 8 χρόνια στην Μπάνσκα Στιάβνιτσα είχαν τις δικές τους μεταλλευτικές γαλαρίες.

Θα τολμούσα να πω πως Κάθε σπίτι και μια Στοά. Κάθεσαι στο εστιατόριο να φας, σε ρωτάνε αν είδες τη στοά. Πίνεις καφέ στο καφενείο, ενώ η καλλίγραμμη σερβιτόρα σε ρωτάει αν είδες το υπόγειο τους. Σε οδηγεί στα βάθη της γης και εσύ δυσκολεύεσαι να το πιστέψεις. Τα περισσότερα ξενοδοχεία έχουν ένα κελάρι σε παλιά στοά. Δείτε κάποιες από αυτές (Εικ 12-21).

Εικ. 12-13: Η παλιά στοά Michal– αριστερά - και η σήραγγα αποστράγγισης Bimbizka– δεξιά (Photo©L.Luzina).

Εικ. 14-15: Η μεσαιωνική στοά του Βαρθολομαίου στο Μουσείο της Φύσης (Photo©L.Luzina)

Εικ. 16-17: Στα μεσαιωνικά υπόγεια της Χόντρουσας (Photo©L.Luzina)

Εικ. 18-19: Η είσοδος στο σε λειτουργεία μεταλλείο της Ροζαλίας (Φωτο©Χαρ.Κοσμίδης) και η στοά Lill (Φωτο©DCC)

Εικ. 20-21: Ο πύργος του πηγαδιού στο Šobov - πάνω από την Μπάνσκα Στιάβνιτσα - και στενή στοά από σφυρί και καλέμι (μεσαιωνική εξόρυξη) (Photo©L.Luzina).

Μη ξεχνάμε τις λίμνες

Σίγουρα δεν έχουν τη θάλασσα του Πρωταρά, ούτε την Καλύβη του Αντώνη, αλλά οι Σλοβάκοι βρήκαν τρόπο να δροσίζονται στις δεξαμενές της μεσαιωνικής εξόρυξης του χρυσού και του αργύρου. Ένα γεύμα ή ένας καφές στα διπλανά εστιατόρια τους συμπληρώνουν την απόλαυση από το σχετικά κρύο νερό της λίμνης.

Εικ. 22 Klinger: Μεσαιωνική δεξαμενή νερού που προήλθε από εξόρυξη. Photo©L.Luzina

Εικ. 23: Το αποκαλούμενο Μεγάλο Υδραγωγείο. Λίμνη βόρεια της Μπάνσκα Στιάβνιτσα. Photo©Jan.Starec

Εικ. 24: Η λίμνη Počúvadlo: μια από τις μεσαιωνικές δεξαμενές νερού. Πηγή: Daniel Skreno sk.wikipedia

Εικ. 25: Η λίμνη Windšachta στην κοινότητα Stiavnické Baně. Πηγή: www.juhele.blogspot.com

Άνθη της πέτρας

Οι μεσαιωνικές στοές της Μπάνσκα Στιάβνιτσα δεν έδωσαν μόνο τα πολύτιμα μέταλλα τους. Πρόσφεραν και μεταλλικά ή πέτρινα λουλούδια που μόνο το Λαύριο δεν θα τα ζήλευε. Ανάμεσα στα βιβλία που αναδεικνύουν τα άνθη της πέτρας πρωταγωνιστεί η έκδοση που μέσα από 290 σελίδες με περισσότερες από 500 έγχρωμες φωτογραφίες παρουσιάζει τις επιμέρους τοποθεσίες της περιοχής εξόρυξης της Κεντρικής Σλοβακίας και τα ορυκτά που βρίσκονται σε αυτές.

Ταπεινά αναφέρω ότι οι συντάκτες του βιβλίου μου ζήτησαν να το μεταφράσω από τα Σλοβάκικα στα Αγγλικά, πράγμα που έκανα με χαρά.

Μερικές φωτογραφίες από το βιβλίο δίδονται στη συνέχεια (Εικ. 26-30).

Εικ. 26-28: Χρυσός και χαλαζίας από Κρέμνιτσα (πάνω αριστερά), γύψος από το ορυχείο Schöpfer (πάνω δεξιά) και μαλαχίτης/αζουρίτης από Špania Dolina (κάτω).

Εικ. 29-30: Σκηπτρόμορφος χαλαζίας από Μπάνσκα Στιάβνιτσα (δεξιά) και Λιμπεθενίτης από Ľubietová (δεξιά).

«Μεσαιωνικός» διαλογισμός

Προφανώς και δεν χρειάζεται να κατέβεις σε υπόγεια στοά του 15ου αιώνα μ.Χ. για μια βαθιά χαλάρωση και αυτοσυγκέντρωση. Αν όμως σου συμβεί να κάθεσαι σε μια γαλαρία, μέσα στην οποία, αν δεν σκύψεις, θα φύγεις με τραυματισμένο κεφάλι, θα συνειδητοποιήσεις καλύτερα πως αν δεν ήταν αυτά τα μέταλλα, οι πέτρες και τα βράχια, ίσως να είμαστε ακόμα στις σπηλιές των Νεάντερταλ.

Κάθομαι, λοιπόν, στη στοά των Παλιών Αγίων Πάντων (Εικ. 31), την οποία αναπαλαίωσε ο φίλος Ρίσο Κάνια, και σκέφτομαι πως χωρίς τα μέταλλα, τα ορυκτά και τα πετρώματα που ανάδειξαν οι γεωεπιστήμονες και χρησιμοποίησαν τέλεια οι τεχνολόγοι, δεν θα είχαμε σπίτια να κρυφτούμε τον ερχόμενο χειμώνα που το φυσικό αέριο θα είναι σπάνιο, το πετρέλαιο πανάκριβο, ο πόλεμος στην Ουκρανία σε εξέλιξη και η Ούρσουλα να ψάχνει λύσεις για τις σπάνιες γαίες, το λίθιο και όσα άλλα χρειάζεται η Ευρώπη για να φτιάξει ηλεκτρικά οχήματα.

Δεν θα είχαμε ουρανοξύστες για να θησαυρίζει ο Τραμπ και κάποιοι άλλοι, ούτε αυτοκίνητα, τραίνα, αεροπλάνα και διαστημόπλοια. Δεν θα είχαμε πάει στη Σελήνη, ούτε οι Κύπριοι θα είχαν σελίνια επί Αγγλοκρατίας! Ούτε ρεύμα και νερό στα σπίτια και τα γραφεία μας. Ούτε σύγχρονα όπλα για να αλληλοεξοντωνόμαστε χωρίς λόγο.

Έξυπνα τηλέφωνα, οθόνες τηλεοράσεων ψηλής ανάλυσης, ψηφιοποίηση και βιομηχανία 4.0; Ούτε να το σκέφτεστε. Αυτά όλα οφείλονται στα σπάνια, τα κρίσιμα, τα στρατηγικά, τα βασικά και τα πολύτιμα μέταλλα, όπως τα ονομάζουν οι γεωλόγοι. Δεν θα ήταν όμως στην επιφάνεια της γης, αν οι χιλιάδες μεταλλωρύχοι δεν κατέβαιναν καθημερινά στις σκοτεινές γαλαρίες για να τα εξορύξουν. Από την αρχαιότητα μέχρι αύριο και μεθαύριο και για πάντα. Αν δεν ήταν οι σκλάβοι του Λαυρίου, οι «μπάνικοι» της Μπάνσκα Στιάβνιτσας και «ο άνθρωπος του ήλιου και του αέρα απαρνητής που σέρνεται σκουλήκι» μέσα στη γη[1].

Απλά με βασανίζει εκείνο το απαρέγκλιτο ερώτημα γιατί να μην χρησιμοποιεί ο Άνθρωπος ο Σοφός (Homo sapiens) τη σοφία του για να εξαλείψει την πείνα, τη σύγχρονη δουλεία μικρών παιδιών στα βιοτεχνικά ή μικρής κλίμακας, παράνομα ορυχεία της Αφρικής, της Νότιας Αμερικής, της Ασίας και αλλού και ψάχνει για πιο αποτελεσματικές μεθόδους για να σκοτώσει.

Μην μπείτε μόνοι σας σε σήραγγα για διαλογισμό. Είναι επικίνδυνο εγχείρημα. Πιείτε ένα ποτήρι καλό κρασί και σκεφθείτε. Ίσως και συμφωνήσετε μαζί μου.

[1] Κώστας Μόντης, Εφημ. Ελευθερία, 1936.

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Rerum Naturalium