ΟΙ ΕΠΤΑ ΕΝΤΟΛΕΣ ΓΙΑ ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2050

 

ΟΙ ΕΠΤΑ ΕΝΤΟΛΕΣ ΓΙΑ μηδενικΗ ρΥπανση ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2050

Από Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Δρα Οικονομικής Γεωλογίας 

Ο Στόχος

Σήμερα ο ενεργειακός τομέας είναι η πηγή περίπου του 75% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και αποτελεί το κλειδί για την αποτροπή των χειρότερων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Ίσως συνιστά τη μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισε ποτέ η ανθρωπότητα. Ο μηδενισμός των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) έως το 2050 συνάδει με τις προσπάθειες περιορισμού της μακροπρόθεσμης αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 1,5 ° C. Αυτό απαιτεί την πλήρη μεταμόρφωση του τρόπου παραγωγής, μεταφοράς και κατανάλωσης της ενέργειας. Η αυξανόμενη πολιτική συναίνεση για την επίτευξη του στόχου στέλνει ένα σημαντικό μήνυμα αισιοδοξίας. Ωστόσο, οι αλλαγές που απαιτούνται για την επίτευξη μηδενικής ρύπανσης παγκοσμίως έως το 2050 είναι ιδιαίτερα δύσκολα να γίνουν αντιληπτές ακόμα και από τις κυβερνήσεις. Απαιτείται τεράστιο έργο για να μετατραπούν οι σημερινές φιλοδοξίες σε πραγματικότητα, δεδομένου του εύρους των διαφοροποιημένων καταστάσεων ανάμεσα στις χώρες και της ικανότητάς τους να πετύχουν τις απαραίτητες αλλαγές.

Η Έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας

Η πρόσφατη Ειδική Έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΔΟΕ) καθορίζει την τροχιά για την επίτευξη αυτού του στόχου, έτσι ώστε να έχουμε ένα καθαρό και ανθεκτικό ενεργειακό σύστημα που θα αποφέρει σημαντικά οφέλη για την ανθρώπινη ευημερία και ευεξία. Η παγκόσμια πορεία προς τις μηδενικές εκπομπές έως το 2050, η οποία περιγράφεται λεπτομερώς στην Έκθεση των 224 σελίδων του ΔΟΕ, απαιτεί από όλες τις κυβερνήσεις να ενισχύσουν σημαντικά και - στη συνέχεια - να εφαρμόσουν επιτυχώς τις ενεργειακές και κλιματικές πολιτικές τους. Ωστόσο, οι δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί μέχρι σήμερα υπολείπονται πολύ από αυτό που απαιτείται για αυτό τον οδικό χάρτη.

Για παράδειγμα, οι περισσότερες δεσμεύσεις δεν υποστηρίζονται ακόμη από βραχυπρόθεσμες πολιτικές και μέτρα. Χωρίς αυτές τις νέες πολιτικές και τα μέτρα, η συνέχιση της τάσης αύξησης της θερμοκρασίας θα έχει σαν συνέπεια το 2100 να ανέβει κατά περίπου 2,1 ° C. Περαιτέρω καθυστέρηση των μέτρων θα αφήσει το στόχο της μηδενικής ρύπανσης έως το 2050 εκτός βεληνεκούς. Έτσι, το 2100 οι παγκόσμιοι ηγέτες θα πρέπει να συζητούν τρόπους αντιμετώπισης την τραγικής κλιματικής πραγματικότητας σε συνθήκες, που τόσο παραστατικά απεικόνισε ο Ισπανός καλλιτέχνης Isaac Cordal σε διάφορες πρωτεύουσες του κόσμου (Εικ. 1).  

Εικ. 1: Οι πολιτικοί συζητούν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Γλυπτό του Ισπανού Isaac Cordal στο Βερολίνο. Πηγή: Pinterest      

Η Έκθεση του ΔΟΕ σκιαγραφεί τις βασικές προϋποθέσεις, ώστε ο παγκόσμιος ενεργειακός τομέας να φτάσει σε μηδενικές εκπομπές CO₂ έως το 2050. Απευθύνεται κυρίως στους υπεύθυνους της χάραξης πολιτικής. Επισημαίνονται οι προτεραιότητες που απαιτούνται σήμερα, έτσι ώστε η ευκαιρία για καθαρή ενέργεια έως το 2050 να μη χαθεί. Οι προηγμένες οικονομίες πρέπει να φθάσουν στο μηδενισμό των εκπομπών πριν από τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, ώστε να βοηθήσουν τις τελευταίες  να προσεγγίσουν ή/και να κατακτήσουν το στόχο. Η κλιματική ουδετερότητα θα απαιτήσει αμέτρητες αποφάσεις και προσαρμογές σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά πρωταρχικός στόχος είναι η αφύπνιση των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, οι οποίοι έχουν το περιθώριο και τη μεγαλύτερη ευθύνη να φέρουν τον κόσμο πιο κοντά στους κλιματικούς του στόχους.

Οι «επτά εντολές»

Οι κυριότερες προτεραιότητες που υπογραμμίζει ο ΔΟΕ και οι οποίες σε θρησκευτική ορολογία θα μπορούσαν να ονομαστούν και «εντολές» συνοψίζονται ως ακολούθως.  

Πρώτη Εντολή: Κάντε μαζική διεύρυνση της καθαρής ενέργειας τη δεκαετία 2020-2030

Όλες οι τεχνολογίες που απαιτούνται για να επιτευχθούν ουσιαστικές περικοπές στις παγκόσμιες εκπομπές αερίων έως το 2030 υπάρχουν ήδη, όπως και οι πολιτικές που μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξή τους.

Καθώς, όμως, ο κόσμος συνεχίζει να αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις της πανδημίας του Covid‐19, είναι απαραίτητο το κύμα επενδύσεων για τη στήριξη των οικονομιών να ευθυγραμμίζεται με το στόχο του μηδενισμού των εκπομπών. Οι πολιτικές πρέπει να ενισχυθούν για να επιταχύνουν την ανάπτυξη καθαρών και αποδοτικών ενεργειακών τεχνολογιών. Οι οδηγίες και τα πρότυπα είναι ζωτικής σημασίας για να φέρουν τις καταναλωτικές δαπάνες και τις βιομηχανικές επενδύσεις στις πλέον αποτελεσματικές τεχνολογίες. Σε αυτό το πλαίσιο, η αιολική και η ηλιακή ενέργεια μπορούν να επιταχύνουν τις αλλαγές στον τομέα της ηλεκτροδότησης. Η κατάργηση της επιδότησης των ορυκτών καυσίμων, η αύξηση των τιμών δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων και άλλες μεταρρυθμίσεις της αγοράς μπορούν να στείλουν τα κατάλληλα μηνύματα και να επηρεάσουν τη διαμόρφωση των τιμών. Οι πολιτικές πρέπει να περιορίσουν τα κίνητρα ή να επιβάλουν αντικίνητρα για τη χρήση ορισμένων καυσίμων και τεχνολογιών, όπως τη χρήση καυσίμων του άνθρακα σε σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, του φυσικού αερίου σε λέβητες και των συμβατικών οχημάτων με κινητήρα εσωτερικής καύσης. Οι κυβερνήσεις πρέπει να ηγηθούν του σχεδιασμού και της δημιουργίας κινήτρων για μαζικές  επενδύσεις στη υποδομή, συμπεριλαμβανομένων των έξυπνων δικτύων μεταφοράς και διανομής.

Η Εικ. 2 αναδεικνύει το τεράστιο άλμα που πρέπει να επιτύχει η ανθρωπότητα αναφορικά με την παραγωγή ενέργειας από ηλιακές και αιολικές πηγές, καθώς την επαναστατική αύξηση στις πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων.

Εικ. 2: Η ανάγκη 4x-σμού της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και 18x-σμού  των πωλήσεων ηλεκτρικών οχημάτων μέχρι το 2030. Πηγή: Έκθεση ΔΟΕ¹.

Δεύτερη Εντολή: Πηγαίνετε στην επόμενη φάση της μετάβασης ενισχύοντας την καινοτομία

Οι δαπάνες των κυβερνήσεων για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) πρέπει να αυξηθούν και να ιεραρχηθούν εκ νέου. Σημαντικοί τομείς, όπως η ηλεκτροδότηση, το υδρογόνο, η βιοενέργεια και η δέσμευση, χρήση και αποθήκευση του άνθρακα, προς το παρόν λαμβάνουν μόνο περίπου το ένα τρίτο της δημόσιας χρηματοδότησης για Ε&Α στο τομέα των πλέον καθιερωμένων τεχνολογιών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα και ενεργειακής απόδοσης. Απαιτείται η στήριξη της ανάπτυξης έργων επίδειξης, της προώθησης ιδιωτικών επενδύσεων σε Ε&Α και ενίσχυσης του επιπέδου της ανάπτυξης με στόχο τη μείωση του κόστους. Το συντομότερο δυνατό, πρέπει να κινητοποιηθούν παγκοσμίως περίπου $90 δισεκατομμύρια δημόσιου χρήματος για την ολοκλήρωση ενός χαρτοφυλακίου έργων επίδειξης πριν από το 2030. Επί του παρόντος, ο προϋπολογισμός για την περίοδο αυτή ανέρχεται μόνο σε περίπου $25 δισεκατομμύρια. Η προώθηση και η ανάπτυξη αυτών των τεχνολογιών θα δημιουργήσει σημαντικές νέες βιομηχανίες, εμπορικές ευκαιρίες και θέσεις απασχόλησης.

Η Εικ. 3 απεικονίζει την διαφοροποίηση της συνεισφοράς των υπαρκτών και υπό εξέλιξη τεχνολογιών στη μείωση των εκπομπών του CO₂.

Εικ. 3: Η διαφοροποίηση της συνεισφοράς των υπαρκτών και υπό εξέλιξη τεχνολογιών στην τροχιά προς μηδενική ρύπανση. Πηγή: Έκθεση ΔΟΕ¹.

Τρίτη Εντολή: Οι θέσεις εργασίας από την καθαρή ενέργεια θα αυξηθούν έντονα, αλλά πρέπει να διαδοθούν ευρέως

Η ενεργειακή μετάβαση πρέπει να λάβει υπόψη τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στα άτομα και τις κοινότητες και να αντιμετωπίσει τους ανθρώπους ως μια ενεργό μάζα που συμμετέχει στις διαδικασίες.

Η μετάβαση στις μηδενικές εκπομπές φέρνει μαζί της ουσιαστικές νέες ευκαιρίες απασχόλησης, αφού θα δημιουργηθούν 14 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έως το 2030, χάρη στις νέες δραστηριότητες και επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια (Εικ. 4). Επιπλέον 16 εκατομμύρια εργαζόμενοι θα χρειαστούν στις αποδοτικότερες συσκευές, στα ηλεκτρικά οχήματα και στα οχήματα κυψελών καυσίμου, καθώς και για στις ενεργειακά αποδοτικές κατασκευές. Δυστυχώς, αυτές οι ευκαιρίες είναι συχνά σε διαφορετικές περιοχές, ομάδες δεξιοτήτων και τομείς από τις τοποθεσίες όπου θα χαθούν θέσεις εργασίας, καθώς θα μειώνεται η παραγωγή ορυκτών καυσίμων.

Στην διαδρομή αυτή θα χαθούν περίπου 5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας (Εικ. 4). Οι περισσότερες από αυτές τις θέσεις βρίσκονται κοντά σε χώρους με αποθέματα  ορυκτών καυσίμων, πράγμα που σημαίνει ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές μπορούν να προκαλέσουν σοκ στις κοινότητες, με τις επιπτώσεις να είναι μέσο έως μακροπρόθεσμες. Αυτό απαιτεί προσεκτική πολιτική, ώστε να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά οι απώλειες στην απασχόληση. Αυτά τα προβλήματα πρέπει να ελαχιστοποιηθούν με την επανεκπαίδευση των εργαζομένων, την τοποθέτηση - όπου είναι δυνατόν - νέων εγκαταστάσεων καθαρής ενέργειας σε περιοχές που πλήττονται και με τη διάθεση βοήθειας.

Εικ. 4: Νέες θέσεις και απώλειες θέσεων εργασίας στην πορεία για μηδενική ρύπανση. Πηγή: Έκθεση ΔΟΕ¹.

Τέταρτη Εντολή: Καθορίστε βραχυπρόθεσμα ορόσημα για να πετύχετε τους μακρο-πρόθεσμους στόχους

Οι κυβερνήσεις πρέπει να επεξεργαστούν αξιόπιστα βήμα-προς-βήμα σχέδια για την επίτευξη των στόχων τους για μηδενικές εκπομπές και για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των επενδυτών, της βιομηχανίας, των πολιτών και άλλων χωρών.

Το 2050 αντί των ορυκτών καυσίμων, ο τομέας της ενέργειας θα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις ανανεώσιμες πηγές. Τα δύο τρίτα του συνολικού ενεργειακού εφοδιασμού θα προέρχονται από αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, υδροηλεκτρική ενέργεια και βιοενέργεια.

Η ηλιακή ενέργεια θα γίνει η μεγαλύτερη πηγή, αντιπροσωπεύοντας το ένα πέμπτο του ενεργειακού εφοδιασμού. Η ηλιακή φωτοβολταϊκή ισχύς θα αυξηθεί κατά 20 φορές, ενώ η αιολική ενέργεια κατά 11 φορές.

Μηδενικές εκπομπές σημαίνει τεράστια μείωση στη χρήση ορυκτών καυσίμων. Από τα σχεδόν 4/5 του σημερινού συνολικού εφοδιασμού ενέργειας θα πέσουν σε λίγο πάνω από το 1/5 έως το 2050. Τα ορυκτά καύσιμα που θα παραμένουν το 2050 θα χρησιμοποιούνται σε προϊόντα όπου ο άνθρακας θα ενσωματώνεται στο προϊόν, όπως τα πλαστικά, και σε τομείς όπου οι επιλογές τεχνολογίας χαμηλών εκπομπών είναι σπάνιες. Μέχρι το 2050, σχεδόν το 90% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας θα προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές, με την αιολική και ηλιακή ενέργεια να αντιστοιχούν σχεδόν στο 70%. Τα περισσότερα από τα υπόλοιπα θα προέρχονται από την πυρηνική ενέργεια.

Επομένως, οι διοικήσεις των χωρών πρέπει να καθορίσουν μακροπρόθεσμες εθνικές στρατηγικές χαμηλών εκπομπών, που απαιτούνται από τη Συμφωνία του Παρισιού. Οι μακροπρόθεσμοι στόχοι πρέπει να συνδεθούν με μετρήσιμα βραχυπρόθεσμα ορόσημα και πολιτικές. Ο ΔΟΕ περιγράφει περισσότερα από 400 τομεακά και τεχνολογικά ορόσημα για να καθοδηγήσει τον κόσμο στο ταξίδι των μηδενικών εκπομπών έως το 2050 (Εικ. 5).

Εικ. 5: Ορισμένα τομεακά και τεχνολογικά ορόσημα στην πορεία για μηδενική ρύπανση. Πηγή: Έκθεση ΔΟΕ¹.

Πέμπτη Εντολή: Προωθείστε την ιστορική αύξηση των επενδύσεων σε καθαρή ενέργεια

Στο νέο μοντέλο του ΔΟΕ, πέρα από τα έργα που έχουν ήδη αναληφθεί μέχρι σήμερα, δεν περιλαμβάνονται νέα εγκεκριμένα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου για αξιοποίηση, ενώ σίγουρα δεν απαιτούνται νέα ανθρακωρυχεία ή επεκτάσεις υπαρχόντων λιγνιτωρυχείων. Η ζήτηση άνθρακα το 2050 θα μειωθεί κατά 90% σε μόλις 1% της συνολικής χρήσης για παραγωγή ενέργειας. Η ζήτηση φυσικού αερίου θα μειωθεί κατά 55% στα   1 750 δισεκατ. κυβικά μέτρα, ενώ αυτή του πετρελαίου κατά 75% (σε 24 εκατομ. βαρέλια ημερησίως από περίπου 90 εκατομ. το 2020).

Οι ετήσιες επενδύσεις σε δίκτυα μεταφοράς και διανομής θα αυξηθούν από τα σημερινά $260 δισεκατ. σε $820 δισεκατ. το 2030. Ο αριθμός των δημόσιων σημείων φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων θα αυξηθεί από περίπου 1 εκατομ. σήμερα σε 40 εκατομ. το 2030, απαιτώντας ετήσιες επενδύσεις σχεδόν $90 δισεκατ. το 2030. Η ετήσια παραγωγή μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα από τα σημερινά επίπεδά  των 160 gigawatt ανά ώρα (GWh) θα φθάσει στα 6 600 GWh το 2030. Τέλος, η εγκατάσταση του υδρογόνου και η κατακράτηση, χρήση και αποθήκευση άνθρακα, που θα απαιτούνται μετά το 2030, θα σημαίνει μια αύξηση από το σημερινό 1 δισεκατ. US$ σε περίπου 40 δισεκατ. US$ το 2030 για επενδύσεις σε αγωγούς CO₂ και υποδομές για το υδρογόνο.

Επομένως οι κυβερνήσεις θα πρέπει να σχεδιάσουν πολιτικές που θα στείλουν ξεκάθαρα μηνύματα στην αγορά, με τρόπο ώστε  τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα να ξεκλειδώνουν και να κινητοποιούν τις ιδιωτικές επενδύσεις και δαπάνες, ιδίως στις αναδυόμενες οικονομίες. Ως εκ τούτου, οι διεθνείς δημόσιες χρηματοδοτήσεις θα είναι κρίσιμες για την ενεργειακή μετάβαση προς τις μηδενικές εκπομπές, ειδικά στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, αλλά τελικά ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος των επιπλέον απαιτούμενων επενδύσεων. Η κινητοποίηση κεφαλαίου για μεγάλης κλίμακας υποδομές θα απαιτήσει στενότερη συνεργασία μεταξύ των εταιρειών, των επενδυτών, των δημόσιων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και των κυβερνήσεων. Η μείωση των κινδύνων για τους επενδυτές θα είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση μιας επιτυχημένης και οικονομικά ανεκτής μετάβασης στην καθαρή ενέργεια.

Πολλές αναδυόμενες αγορές και αναπτυσσόμενες οικονομίες, οι οποίες βασίζονται κυρίως στη δημόσια χρηματοδότηση για νέα ενεργειακά έργα και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, θα πρέπει να μεταρρυθμίσουν τα πολιτικά και κανονιστικά τους πλαίσια για να προσελκύσουν περισσότερη ιδιωτική χρηματοδότηση. Μια συνοπτική εικόνα για τις επενδύσεις στη πορεία προς την καθαρή ενέργεια είναι προφανής στην Εικ. 6.

Εικ. 6: Επενδύσεις στη πορεία προς την καθαρή ενέργεια. Πηγή: Έκθεση ΔΟΕ¹.

Έκτη Εντολή: Αντιμετωπίστε τώρα τους αναδυόμενους κινδύνους της ενεργειακής ασφάλειας

Η συνολική ετήσια ενεργειακή επένδυση θα διογκωθεί στα 5 τρισεκατ. US$ έως το 2030, προσθέτοντας επιπλέον 0,4% στην ετήσια αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αυτή η άνευ προηγουμένου αύξηση φέρνει σημαντικά οικονομικά οφέλη, καθώς ο κόσμος αναδύεται από την κρίση του Covid‐19. Η άνοδος των ιδιωτικών και δημόσιων δαπανών θα δημιουργήσει εκατομ. θέσεις εργασίας στην καθαρή ενέργεια, συμπεριλαμβανομένης της ενεργειακής απόδοσης, καθώς και στους τομείς της μηχανικής, της εκβιομηχάνισης και των κατασκευών. Όλα αυτά θα θέσουν το παγκόσμιο ΑΕΠ 4% πιο ψηλά το 2030 από ό,τι θα ήταν με βάση στις τρέχουσες τάσεις.

Οι νέες τεχνολογίες θα μπορούσαν να ενισχύσουν την παραγωγικότητα και να δημιουργήσουν εντελώς νέες βιομηχανίες, παρέχοντας ευκαιρίες σε περιοχές που βλέπουν απώλειες θέσεων εργασίας σε κατεστημένους κλάδους (π.χ. λιγνιτικά πεδία). Οι βελτιώσεις στην ποιότητα του αέρα θα έχουν σημαντικά οφέλη για την υγεία, με 2 εκατομμύρια λιγότερους πρόωρους θανάτους παγκοσμίως από την ατμοσφαιρική ρύπανση το 2030 από ό, τι σήμερα. Η επίτευξη της καθολικής πρόσβασης στην ενέργεια έως το 2030 θα παρείχε σημαντική ώθηση στην ευημερία και την παραγωγικότητα ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Η συρρίκνωση της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου θα έχει εκτεταμένες επιπτώσεις για όλες τις χώρες και τις εταιρείες που παράγουν αυτά τα καύσιμα. Στην πορεία για μηδενικές εκπομπές δεν έχουν θέση νέα πεδία πετρελαίου και φυσικού αερίου, και οι προμήθειες τους θα συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο σε έναν μικρό αριθμό παραγωγών χαμηλού κόστους. Το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο στις χώρες παραγωγής θα μειωθεί κατά περίπου 75%, (από 1800 US$ τα τελευταία χρόνια σε 450 US$ έως τη δεκαετία του 2030), γεγονός που θα μπορούσε να έχει μεγάλες κοινωνικές επιπτώσεις. Χρειάζονται επομένως διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και νέες πηγές εσόδων, παρόλο που είναι απίθανο να αντισταθμίσουν πλήρως τη μείωση του εισοδήματος από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Ευτυχώς, η τεχνογνωσία της βιομηχανίας πετρελαίου και φυσικού αερίου συνάδει με τις τεχνολογίες του υδρογόνο, της κατακράτησης, χρήσης και αποθήκευσης άνθρακα και της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας.

Η ενεργειακή μετάβαση απαιτεί σημαντικές ποσότητες κρίσιμων μετάλλων, ενώ ο εφοδιασμός με αυτά εμφανίζεται ως μία σημαντική περιοχή ανάπτυξης. Το συνολικό μέγεθος της αγοράς κρίσιμων μετάλλων, όπως ο χαλκός, το κοβάλτιο, το μαγγάνιο, το λίθιο και οι σπάνιες γαίες, θα αυξηθεί σχεδόν επτά φορές μεταξύ του 2020 και του 2030. Αυτό δημιουργεί σημαντικές νέες ευκαιρίες για τις εξορυκτικές εταιρείες. Δημιουργεί, όμως, και νέες αβεβαιότητες για την ενεργειακή ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της μεταβλητότητας των τιμών και του πρόσθετου κόστους, εάν η προσφορά δεν μπορεί να συμβαδίσει με την αυξανόμενη ζήτηση.

Από τα παραπάνω προκύπτει πως το θέμα της ενεργειακής ασφάλειας θα κυριαρχήσει, καθώς αυξάνεται η εξάρτηση από ανανεώσιμες πηγές ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ ο ρόλος του πετρελαίου και του φυσικού αερίου θα μειώνεται. Οι κυβερνήσεις πρέπει να δημιουργήσουν αγορές για επενδύσεις σε μπαταρίες, ψηφιακές λύσεις και ηλεκτρικά δίκτυα που θα επιτρέψουν επαρκή και αξιόπιστη προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας. Η αυξανόμενη εξάρτηση από κρίσιμα μέταλλα που απαιτούνται για βασικές τεχνολογίες καθαρής ενέργειας αξιώνει νέους διεθνείς μηχανισμούς για να διασφαλιστεί τόσο η έγκαιρη διαθεσιμότητα προμηθειών, όσο και η βιώσιμη παραγωγή τους. Ταυτόχρονα, οι ανησυχίες για την ασφάλεια της παραδοσιακής ενέργειας δεν θα εξαφανιστούν, καθώς η παραγωγή πετρελαίου θα γίνει πιο συγκεντρωτική.

Εικ. 7: Οι παγκόσμιοι δείκτες ενεργειακής ασφάλειας στην πορεία για μηδενική ρύπανση. Πηγή: Έκθεση ΔΟΕ¹.

Έβδομη Εντολή: Οδηγείστε τη διεθνή συνεργασία σε νέα ύψη

Η διεθνής συνεργασία θα είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη του στόχου των καθαρών εκπομπών έως το 2050. Η πορεία για μηδενισμό των ρυπογόνων αερίων θα βασίζεται σε άνευ προηγουμένου διεθνή συνεργασία μεταξύ των κυβερνήσεων, ιδίως στην καινοτομία και τις επενδύσεις. Ο ΔΟΕ έχει εξαγγείλει ότι είναι έτοιμος να υποστηρίξει τις κυβερνήσεις στην προετοιμασία εθνικών και περιφερειακών σχεδίων, να παρέχει καθοδήγηση και βοήθεια για την εφαρμογή τους και να προωθήσει τη διεθνή συνεργασία για την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων οφείλει να γίνει μέσω συντονισμένων δράσεων.

Επομένως, οι κυβερνήσεις πρέπει να συνεργαστούν με αποτελεσματικό και αμοιβαία επωφελές τρόπο για την εφαρμογή μέτρων πέρα από τα σύνορα τους. Αυτό σημαίνει  προσεκτική διαχείριση της δημιουργίας θέσεων εργασίας τοπικά, αλλά στα πλαίσια της συλλογικής παγκόσμιας ανάγκης για ανάπτυξη τεχνολογίας καθαρής ενέργειας. Η επιτάχυνση της καινοτομίας, η ανάπτυξη διεθνών προτύπων και ο συντονισμός για την αναβάθμιση των καθαρών τεχνολογιών πρέπει να γίνει με τρόπο που να συνδέει τις εθνικές αγορές, ενώ η συνεργασία πρέπει να αναγνωρίζει τις διαφορές του επιπέδου ανάπτυξης των χωρών. Για πολλές πλούσιες χώρες, η επίτευξη καθαρών μηδενικών εκπομπών θα είναι πιο δύσκολη και πιο δαπανηρή χωρίς διεθνή συνεργασία. Για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, η πορεία αυτή δεν θα είναι εφικτή χωρίς διεθνή βοήθεια. Απαιτείται τεχνική και οικονομική υποστήριξη για να εξασφαλιστεί η ανάπτυξη βασικών τεχνολογιών και υποδομών. Χωρίς μεγάλη διεθνή συνεργασία, οι παγκόσμιες εκπομπές CO₂ δεν θα μειωθούν στο μηδέν μέχρι το 2050.

Η Εικ. 8 δίδει μια πρόβλεψη για το πότε θα επιτευχθεί η μηδενική ρύπανση (2090), χωρίς βαρυσήμαντη  διεθνή συνεργασία.

Εικ. 8: Η μηδενική ρύπανση με σημαντική ή χαμηλή διεθνή συνεργασία. Πηγή: Έκθεση ΔΟΕ¹.

Ανταποκρίσεις και Αντιδράσεις

Είναι προφανές πως, ανεξάρτητα από την ύπαρξη διεθνών οργανισμών που στοχεύουν στην εναρμόνιση των ενεργειών των υπερδυνάμεων, των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών στην πορεία για ένα ανθρώπινο περιβάλλον, τα εθνικά και επιχειρηματικά συμφέροντα θα επικρατούν. Μονάχα όταν φθάσουμε στο κατώφλι της καταστροφής του πλανήτη, ίσως αντιληφθούμε ότι ο τίτλος του Homo sapiens, δηλαδή του «Σοφού ανθρώπου», δεν μας ταιριάζει. Ας αφήσουμε, όμως, τη φιλοσοφική διάσταση του θέματος στους ειδικούς και ας επικεντρωθούμε στις αντιδράσεις που προκάλεσε η Έκθεση του ΔΟΕ.     

G7

Οι επτά μεγαλύτερες προηγμένες οικονομίες του κόσμου συμφώνησαν στις 21 Μαΐου να σταματήσουν τη διεθνή χρηματοδότηση έργων γαιάνθρακα που εκπέμπουν CO₂ μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους και σταδιακά να καταργήσουν κάθε υποστήριξη για όλα τα ορυκτά καύσιμα. Οι G7 και η Ευρωπαϊκή Ένωση, ανέφεραν σε κοινή δήλωση πως: «οι διεθνείς επενδύσεις σε άνθρακα πρέπει να σταματήσουν τώρα».

Ευρωπαϊκή Ένωση

Ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κλιματική αλλαγή Frans Timmermans δήλωσε ότι η Ένωση επιδιώκει να εργαστεί σκληρότερα για να περιορίσει τις εκπομπές μέσω αλλαγών στο φορολογικό της καθεστώς. «Δεν είναι τυχαίο ότι θα προτείνουμε την τροποποίηση του κανονισμού για τη φορολογία της ενέργειας», είπε σε συνέντευξη του στον ιστότοπο της Euractiv. «Πρέπει να βγούμε από το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τον άνθρακα. Πρέπει να έχουμε ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα που να το ενθαρρύνει. Αυτή είναι λίγο πολύ η κατεύθυνση που θα ακολουθήσουμε. Και αισθάνομαι πολύ επικουρούμενος σε αυτό από την πρόσφατη Έκθεση του ΔΟΕ»².

Ωστόσο, χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρακα, όπως η Πολωνία, υποστηρίζουν ότι θα χρειαστεί μεγάλος αγώνας για να κλείσουν όλα τα εργοστάσια γαιάνθρακα, καθώς υπάρχουν παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη εκτός από τα οικονομικά, όπως η δίκαιη ανάπτυξη. Αυτές οι χώρες επιμένουν ότι χρειάζονται περισσότερη υποστήριξη και το δικαίωμα να χρησιμοποιούν το φυσικό αέριο ως μεταβατικό καύσιμο προκειμένου να επιτύχουν τους φιλόδοξους στόχους της ΕΕ για το 2030 και το 2050.

Μεγάλη Βρετανία

Ο υπουργός Alok Sharma καλωσόρισε την Έκθεση του ΔΟΕ «που θέτει έναν οδικό χάρτη για τη μηδενική ρύπανση και μοιράζεται πολλές από τις προτεραιότητες του Ηνωμένου Βασιλείου. Ενεργούμε στο εξωτερικό, όπως κάνουμε στη χώρα μας, συμφωνώντας να καταργήσουμε τη διεθνή χρηματοδότηση ορυκτών καυσίμων, ξεκινώντας από τον άνθρακα»³, δήλωσε.

Ηνωμένες Πολιτείες

Η Εθνική Σύμβουλος για το Κλίμα του Λευκού Οίκου, Τζίνα ΜακΚάρθι, ανακοίνωσε ότι οι συμβουλές του ΔΟΕ αξίζουν λεπτομερούς εξέτασης, αλλά η μετάβαση θα είναι σταδιακή, ενώ τα έργα των ορυκτών καυσίμων παραμένουν σε εξέλιξη. «Νομίζω ότι αυτό είναι ένα από τα πράγματα που πρέπει να σκεφτούμε και να παλέψουμε για αυτά ... Δεν νομίζω ότι αυτός ο μετασχηματισμός θα είναι γρήγορος", είπε, σημειώνοντας ότι στις ΗΠΑ έχουν προγραμματιστεί εκατοντάδες νέες μονάδες φυσικού αερίου.

Επίσης, ο επικεφαλής των ΗΠΑ για το κλίμα John Kerry επαίνεσε την Έκθεση, αλλά δεν ανέλαβε νέες δεσμεύσεις. Αναφέρει στο Twitter: «Η νέα Έκθεση του ΔΟΕ είναι ένας σημαντικός οδηγός για τον τρόπο με τον οποίο ο τομέας της ενέργειας μπορεί να φτάσει στη μηδενική ρύπανση έως το 2050. Δείχνει ότι πρέπει να αυξήσουμε τις υπάρχουσες τεχνολογίες για να μειώσουμε γρήγορα τις εκπομπές έως το 2030».

Νορβηγία

Ο Νορβηγός πρωθυπουργός Έρνα Σόλμπεργκ περιέγραψε τον οδικό χάρτη του ΔΟΕ ως απλώς μια από τις «πολλές εκθέσεις», λέγοντας ότι δεν θα άλλαζε την πολιτική της μεγαλύτερης παραγωγού πετρελαίου της Δυτικής Ευρώπης. Σε αντίθεση με τις προτροπές του ΔΟΕ, η Νορβηγία προσέφερε φορολογικές ελαφρύνσεις ως κίνητρο για νέα έργα πετρελαίου, ενώ ετοιμάζει νέες αδειοδοτήσεις για έρευνες σε ανοικτή θάλασσα. Επίσης, η υπουργός Πετρελαίου και Ενέργειας της Νορβηγίας, Τίνα Μπρου, δήλωσε στο Reuters «Εάν αυτός ο οδικός χάρτης καταστεί πραγματικότητα… μπορεί μακροπρόθεσμα να επηρεάσει το ενδιαφέρον των εταιρειών να αναζητήσουν νέες κοιτάσματα»³. 

Καναδάς

Ο πλούσιος σε πετρέλαιο Καναδάς δήλωσε ότι δεσμεύτηκε να καταργήσει σταδιακά τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων έως το 2025 και τα σχέδια αυτά βρίσκονται σε καλό δρόμο. «Η κυβέρνησή μας έχει επενδύσει 53 δισεκατ. δολάρια σε δράσεις για το κλίμα από τον Οκτώβριο του 2020 και καταργούμε την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με καύση άνθρακα έως το 2030», δήλωσε το Γραφείο του Ομοσπονδιακού Υπουργού Φυσικών Πόρων. «Τα μέλη του ΔΟΕ, συμπεριλαμβανομένου του Καναδά, ζήτησαν να γίνει αυτή η ανεξάρτητη Έκθεση. Τώρα που έχει γίνει, πρέπει να τα εξετάσουμε όλα, όχι μόνο το τμήμα πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά και από πού θα προέλθουν οι νέες θέσεις εργασίας ".

ΟΠΕΚ

Οι παραγωγοί πετρελαίου του ΟΠΕΚ δήλωσαν ότι οι συστάσεις του ΔΟΕ για τον περιορισμό των εκπομπών ορυκτών καυσίμων θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν τις τιμές του πετρελαίου. «Ο ισχυρισμός ότι δεν απαιτούνται νέες επενδύσεις σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο μετά το 2021 έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα συμπεράσματα που εκφράζονται συχνά σε άλλες εκθέσεις του ΔΟΕ και θα μπορούσε να είναι η πηγή πιθανής αστάθειας στις αγορές πετρελαίου, εάν ακολουθηθούν από ορισμένους επενδυτές», αναφέρει ο ΟΠΕΚ.

Ιαπωνία

Σε αντιπαράθεση με τον ΔΟΕ βρίσκεται και η Ιαπωνία, η τρίτη χώρα στην Ασία, μετά την Κίνα και την Ινδία, με τις μεγαλύτερες εκπομπές άνθρακα στην ήπειρο αυτή το 2019. Η Ιαπωνία δήλωσε ότι η Έκθεση δεν ευθυγραμμίζεται με την πολιτική της. Ο Αναπληρωτής Διευθυντής Διεθνών Υποθέσεων στο Υπουργείο Οικονομίας, Εμπορίου και Βιομηχανίας της χώρας, δήλωσε ότι η κυβέρνηση του δεν σχεδιάζει να σταματήσει αμέσως τις επενδύσεις σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακα. «Η Έκθεση προσφέρει μια πρόταση για το πώς ο κόσμος μπορεί να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στο μηδέν έως το 2050, αλλά δεν είναι απαραίτητα σύμφωνη με την πολιτική της Ιαπωνικής κυβέρνησης», τόνισε.

Αυστραλία

Στην κατηγορία των «ανυπάκουων» κατατάσσεται και η Αυστραλία, η οποία μόλις την Τρίτη 18 Μαΐου ανακοίνωσε δια στόματος του πρωθυπουργού της Scott Morrison ότι θα ξοδέψει 600 εκατομμύρια δολάρια σε ένα νέο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με καύσιμο φυσικού αερίου στη Νέα Νότια Ουαλία, παρά την προειδοποίηση του επικεφαλής του Συμβουλίου Ενεργειακής Ασφάλειας Kerry Schott ότι το έργο δεν έχει εμπορικό νόημα.

Συλλογισμοί

Όσοι διάβασαν προσεκτικά όλα τα πιο πάνω, προφανώς αντιλαμβάνονται ότι ο οδικός χάρτης για τη μηδενική ρύπανση δεν θα είναι ένα εύκολο εγχείρημα, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα εντελώς καινούργιο οικονομικό και τεχνολογικό μοντέλο. Οι εμπλεκόμενοι είναι πολλοί και ακόμα περισσότερα είναι τα συμφέροντα των πρωταγωνιστών.

Ο Dan Gocher, από το Αυστραλιανό Κέντρο Εταιρικής Ευθύνης, δεν θα μπορούσε να είναι πιο σαφής στη δήλωση του ότι το μοντέλο αυτό θα έχει «τεράστιες επιπτώσεις» για εταιρείες που ασχολούνται με την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως η BHP, Origin, Santos και Woodside, οι ιδιοκτήτες εργοστασίων παραγωγής ενέργειας, όπως η AGL και Origin, και τα διυλιστήρια καυσίμων Ampol και VIVA Energy⁴.

Φαντάζομαι πως η ομάδα προβληματισμού που προτάσσει την ανάγκη εξασφάλισης ενεργειακής επάρκειας, την οποία μόνο το φυσικό αέριο, κατά την άποψη τους, μπορεί να καλύψει με οικονομικά ανταγωνιστικούς όρους κατά τις επόμενες δεκαετίες και οι διασυνδεδεμένες επιχειρήσεις θα εκμεταλλευθούν δεόντως την τυχόν ανεπάρκεια καθαρής ενέργειας στην τροχιά για μηδενική ρύπανση για να επιβάλουν τις απόψεις τους ή τα συμφέροντα τους.

Πολλά θα εξαρτηθούν από την προσαρμοστικότητα των εταιρειών υδρογονανθράκων στο νέο μοντέλο ανάπτυξης και μετασχηματισμού. Μία από τις πρώτες αντιδράσεις προήλθε από την Royal Dutch Shell, ο Διευθύνων Σύμβουλος της οποίας, μιλώντας στην ετήσια συνεδρίαση των μετόχων της εταιρείας την Τρίτη 18 Μαΐου, δήλωσε ότι για τη μείωση των εκπομπών πρέπει να δοθεί έμφαση στην κατανάλωση και όχι στην παραγωγή. Ο Ben van Beurden τόνισε ότι η Shell έχει ήδη αποκλείσει την εξερεύνηση πετρελαίου και τις γεωτρήσεις σε νέες περιοχές μετά το 2025, εκφράζοντας ταυτόχρονα την ανησυχία του πως «μια άλλη εταιρεία μπορεί να έρθει και να αναπτύξει αυτούς τους πόρους». Πρόσθεσε μάλιστα ότι η Shell θα συνεχίσει τις γεωτρήσεις σε καθιερωμένες περιοχές, όπως στον Κόλπο του Μεξικού, για να καλύψει τη ζήτηση⁵.

Και πράγματι κράτη που δεν ανήκουν στον ΔΟΕ, όπως η Ρωσία, το Καζακστάν και οι χώρες του ΟΠΕΚ, ενδεχόμενα θα αυξήσουν την παραγωγή τους για να καλύψουν το πιθανό κενό που θα δημιουργηθεί, αποκομίζοντας ταυτόχρονα σοβαρά οικονομικά οφέλη.  

Ως οικονομικός γεωλόγος υπογραμμίζω με ικανοποίηση πώς από παντού τονίζεται η σημασία των κρίσιμων ορυκτών και μετάλλων στη νέα ενεργειακή τάξη πραγμάτων. Αυτή θα δημιουργήσει τεράστιες ευκαιρίες για τις μεταλλευτικές επιχειρήσεις, οι οποίες, όμως, θα πρέπει να λειτουργήσουν με εταιρική ευθύνη σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων, αλλά και των κοινοτήτων των περιοχών εκμετάλλευσης και επεξεργασίας των προϊόντων τους.  

Καταληκτική σημείωση 

Πολύ θα ήθελα να αναπτύξω κάποιες σκέψεις για το πώς η Κύπρος θα έπρεπε να επεξεργαστεί τις ενεργειακές και κλιματικές της πολιτικές, έτσι που μέχρι το 2050 να πλησιάσει τον στόχο του ΔΟΕ και της ΕΕ για μηδενική ρύπανση. Δυστυχώς, η δημοσίευση της Έκθεσης και οι ανταποκρίσεις/αντιδράσεις έγιναν εντός του Μαΐου του 2021, όταν στην Κύπρο κορυφώθηκε η προεκλογική εκστρατεία και αντιπαράθεση των πολιτικών κομμάτων για τις βουλευτικές εκλογές. Μέσα σε αυτό το κλίμα έκρινα πως τέτοια πρωτοβουλία δεν θα είχε κανένα νόημα. Ας είναι καλά η Βαβέλ τους!     

Πηγές και σύνδεσμοι

¹ IEA: Net Zero by 2050 A Roadmap for the Global Energy Sector https://www.iea.org/reports/net-zero-by-2050

²   https://www.euractiv.com/section/energy-environment/interview/timmermans-eu-countries-need-to-face-the-consequences-of-higher-climate-goals/

³ https://www.reuters.com/business/sustainable-business/ieas-urgent-fossil-fuel-warning-earns-mixed-reception-producers-2021-05-25/

⁴ https://www.theguardian.com/australia-news/2021/may/19/australia-urged-to-drop-coal-and-gas-plans-after-global-energy-agencys-warning

⁵  https://www.ft.com/content/2bf04fff-5b2f-4d96-a4ea-ff55e029f18e