Τα ματωμένα διαμάντια της Αφρικής και τα πετρέλαια της Λιβύης

 

από Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Δρα Οικονομικής Γεωλογίας

Εισαγωγή

Αυτή η σύντομη μελέτη ασχολείται με τα λεγόμενα ματωμένα διαμάντια, η εξόρυξη και το εμπόριο των οποίων τροφοδοτούν θανατηφόρες συγκρούσεις. Από τα πρώτα χρόνια του 20^ου αιώνα, όταν ο Cecil Rhodes προκάλεσε φυλετικές διαμάχες στη Νότια Αφρική για να αποκτήσει τον έλεγχο των πλούσιων κοιτασμάτων διαμαντιών, τα πολύτιμα αυτά ορυκτά συνδέθηκαν  συχνά με τη βία και τη δυστυχία. Ακριβώς σε αντίθεση με τη διαφημιστική εικόνα τους που τα θέλει ως σύμβολα αγάπης και ευτυχίας. Η σύνδεση μεταξύ διαμαντιών και αιματηρών συγκρούσεων ξεπερνά κατά πολύ τις ομάδες ανταρτών που έχουν τον έλεγχο των πλούσιων σε διαμάντια περιοχών και πωλούν τους πολύτιμους λίθους για αγορά όπλων και πολεμικές συρράξεις. Σε αυτό το θανατηφόρο παιχνίδι συμμετέχουν μεγάλες εταιρείες διαμαντιών, μαζί με εμπόρους, εταιρείες μεταφορών, λαθρέμπορους όπλων και χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις. Οι περισσότερες συγκρούσεις γίνονται στην Αφρικανική ήπειρο, όπου κυρίως ανευρίσκονται οι πολύτιμες αυτές πέτρες. Κατά τη δεκαετία του 1990, τα διαμάντια πυροδότησαν π.χ. τον εμφύλιο πόλεμο στην Αγκόλα με τρομερές συνέπειες.

     Και αφού μιλάμε για εμφύλιο πόλεμο και θανατηφόρες συγκρούσεις, σκέφτηκα ότι εδώ ταιριάζει ένας συνδυασμός: τα όσα συμβαίνουν στη Λιβύη που άρχισαν με την επέμβαση των ΗΠΑ, επικεφαλής στρατευμάτων του του ΝΑΤΟ, στη χώρα αυτή πριν δέκα χρόνια και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Στον επίλογο μπορείτε να αντιληφθείτε γιατί, κατά την άποψη μου, αυτά είναι δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος.   

Τα ματωμένα διαμάντια

Ματωμένα διαμάντια ονομάζονται οι πολύτιμοι λίθοι που εξορύσσονται σε μια πολεμική ζώνη και πωλούνται για να χρηματοδοτήσουν μια εξέγερση, μια πολεμική σύρραξη ή τη δραστηριότητα ενός πολέμαρχου. Ο όρος χρησιμοποιείται για να υπογραμμίσει τις ματωμένες συνέπειες της εκμετάλλευσης και εμπορίας διαμαντιών σε ορισμένες περιοχές. Τέτοια διαμάντια εξορύχθηκαν κατά τους εμφύλιους πολέμους του 20^ου και 21^ου αιώνα στην Αγκόλα, την Ακτή του Ελεφαντοστού, τη Σιέρα Λεόνε, τη Λιβερία, τη Γουινέα, τη Γουινέα Μπισάου και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

     Η ονομασία «Ματωμένο Διαμάντι» χρησιμοποιήθηκε και ως τίτλος της ομώνυμης ταινίας. Η ταινία αυτή του 2006 αφηγείται την ιστορία ενός μεγάλου ροζ διαμαντιού που βρέθηκε στη Σιέρα Λεόνε τη δεκαετία του 1990 από έναν ψαρά που εργαζόταν ως σκλάβος σε ένα ορυχείο διαμαντιών που ελεγχόταν από επαναστάτες. Η ιστορία αποτελεί μια ενδιαφέρουσα μυθοπλασία, αλλά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Η υπόθεση στέλνει  ένα ισχυρό κοινωνικό μήνυμα: πώς μπορούμε να αντιληφθούμε ότι ο ορυκτός πλούτος μπορεί να τροφοδοτήσει την καταπίεση και τη σφαγή χιλιάδων ανθρώπων. Ωστόσο, αξίζει να υπενθυμίσουμε πως δεν είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο. Συνέβη νωρίτερα στην Αφρική με το ελεφαντόδοντο και το χρυσό και συμβαίνει και σήμερα με τις σπάνιες γαίες[1]. 

     Τα ματωμένα διαμάντια παράγονται συχνά μέσα από καταναγκαστική εργασία ανδρών, γυναικών και παιδιών (Εικ. 1). Επίσης, γίνονται αντικείμενο υφαρπαγής κατά τη διάρκεια της αποστολής τους ή κατάσχονται από αντάρτες που επιτίθενται στις εξορυκτικές επιχειρήσεις νόμιμων παραγωγών. Αυτές οι επιθέσεις μπορεί να είναι στην κλίμακα και μεγάλης στρατιωτικής επιχείρησης.

Εικ. 1: Καταναγκαστική εργασία για συλλογή διαμαντιών στη Σιέρα Λεόνε. Πηγή[2]

Τα Ενωμένα Έθνη και οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ)

Τα Ηνωμένα Έθνη και ΜΚΟ προσπαθούν να εμποδίσουν την είσοδο τέτοιων πολύτιμων λίθων στο παγκόσμιο εμπόριο διαμαντιών. Η πρωτοβουλία τους οδήγησε στη διαδικασία πιστοποίησης από πλευράς των κυβερνήσεων γνωστή ως "Διαδικασία του Kimberley". Αυτή η διεργασία απαιτεί από κάθε έθνος να πιστοποιεί ότι όλες οι εξαγωγές ακατέργαστων διαμαντιών παράγονται μέσω νόμιμης δραστηριότητας εξόρυξης και εμπορίου. Με άλλα λόγια, όλα τα ακατέργαστα διαμάντια που εξάγονται πρέπει να συνοδεύονται από πιστοποιητικά. Η πιστοποίηση καλύπτει όλα τα στάδια της αλυσίδας, από το ορυχείο μέχρι τη λιανική πώληση.

     Οι χώρες που συμμετέχουν στη "Διαδικασία του Kimberley" δεν επιτρέπεται να πραγματοποιούν συναλλαγές με κράτη-μη-μέλη. Σήμερα 82 κυβερνήσεις και πολλές ΜΚΟ συμμορφώνονται με τη "Διαδικασία του Kimberley". Σύμφωνα με ανακοίνωση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Διαμαντιών, ύστερα από τη Γενική Συνέλευση στο Δελχί το Νοέμβρη του 2019, «Περίπου το 95% των ακατέργαστων διαμαντιών που παράγονται είναι αποτέλεσμα της εξόρυξης από βιομηχανικά ορυχεία, τα οποία σχεδόν στην ολότητα τους έχουν εφαρμόσει συστήματα συμμόρφωσης που υπερβαίνουν το πεδίο εφαρμογής της Διαδικασίας του Kimberley»[3].

Τα πετρέλαια της Λιβύης

Έχουν περάσει σχεδόν δέκα χρόνια από τότε που οι ΗΠΑ ηγήθηκαν της επέμβασης του ΝΑΤΟ στη Λιβύη, που το Συμβούλιο Ασφαλείας είχε εξουσιοδοτήσει να προστατεύσει τους αμάχους, αλλά κατέληξε να εκδιώξει τον ηγέτη της Λιβύης Muammar al-Qadhafi και να στείλει τη χώρα σε έναν μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο. Οι προοπτικές για ειρήνη έχουν αρχίσει να αναπτερώνονται από τον Οκτώβριο του 2020, όταν εφαρμόστηκε εκεχειρία μεταξύ των δυνάμεων που είναι πιστές στην Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας και υποστηρίζεται από την Τουρκία και εκείνων με επικεφαλής τον στρατάρχη Khalifa Haftar, που υποστηρίζεται από την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Ρωσία. Τον Νοέμβριο, αντιπρόσωποι από τις δύο αντίπαλες πλευρές ξεκίνησαν διάλογο με την υποστήριξη του ΟΗΕ. Οι ξένοι υποστηρικτές των πολέμων της Λιβύης έχουν μειώσει τη ρητορική τους, παρόλο που συνεχίζουν να ανταγωνίζονται για την επιρροή τους στη χώρα.

     Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα πολλοί λόγοι ανησυχίας. Η εφαρμογή των όρων κατάπαυσης του πυρός καθυστερεί, με κάθε πλευρά να κατηγορεί την άλλη ότι συνεχίζει να λαμβάνει ξένη στρατιωτική υποστήριξη. Οι δυνάμεις τους παραμένουν ανεπτυγμένες στην εμπροσθοφυλακή, τα ξένα στρατιωτικά αεροπλάνα συνεχίζουν να προσγειώνονται στις αντίστοιχες αεροπορικές βάσεις τους, υποδηλώνοντας ότι οι εξωτερικοί υποστηρικτές εξακολουθούν να τροφοδοτούν τους συμμάχους τους. Τούρκοι αξιωματικοί εκπαιδεύουν τις δυνάμεις της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας, ενώ ρωσικοί στρατιωτικοί παραμένουν μέρος των δυνάμεων του Haftar. Από οικονομική άποψη, μια διαμάχη σχετικά με τη διαχείριση των εσόδων από τα πετρέλαια οδήγησε σε προσωρινό πάγωμα τους. Παραμένει ερωτηματικό πώς η κυβέρνηση θα καλύψει τις δαπάνες του Δημόσιου τομέα, εάν τα έσοδα από το πετρέλαιο παραμένουν μπλοκαρισμένα[4].

     Αν τώρα θα θέλαμε να δούμε τι ακριβώς κρύβεται πίσω από τον εμφύλιο της Λιβύης, νομίζω πως πολύ απλά θα καταλήγαμε στο πόρισμα πως οι αντίπαλες δυνάμεις αγωνίζονται για τον έλεγχο των αποθεμάτων πετρελαίου της χώρας (τα μεγαλύτερα στην Αφρική), που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας της Λιβύης. Ο στρατάρχης Haftar κατέλαβε, εκτός άλλων εδαφών (Εικ. 2), και τη λεγόμενη περιοχή της Ημισέληνου της Λιβύης, όπου βρίσκονται τα περισσότερα από τα αποθέματα υδρογονανθράκων. Τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών κατονομάζουν την Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου, με έδρα την Τρίπολη, ως τη μόνη οντότητα που επιτρέπεται να διαχειρίζεται και να εμπορεύεται το πετρέλαιο της χώρας, αν και έχουν καταβληθεί προσπάθειες από τον Haftar να σπάσει το μονοπώλιό της.

Εικ. 1: Ο σημερινός διαμερισμός των εδαφών της Λιβύης από τις αντιμαχόμενες δυνάμεις. Πηγή: BBC, Liveaumap    

Αρκετές διεθνείς εταιρείες συνεργάζονται με την Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου. Η Ιταλική ENI είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός ξένου πετρελαίου στη Λιβύη, αλλά αντιμετωπίζει ανταγωνισμό από τη γαλλική TOTAL, η οποία επεκτείνει τις δραστηριότητές της. Οι μάχες ανάγκασαν την ENI να αναστείλει αρκετές φορές την παραγωγή μίας πετρελαιοπηγής τους τελευταίους μήνες, ενώ η επισφαλής κατάσταση καθυστέρησε μια συμφωνία μεταξύ της Ιταλικής εταιρείας και της BP για την ενίσχυση της παραγωγής. Και το κερασάκι στην τούρτα: Η Ρωσική Taftnet επανέλαβε τις δραστηριότητες εξερεύνησης για εντοπισμό πετρελαίου στη Λιβύη στα τέλη του περασμένου χρόνου.

 Η συνηθισμένη παραδοξότητα

Τα ματωμένα διαμάντια της Αφρικής και η Λιβύη έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, με κυρίαρχο το αίμα. Ωστόσο, διαφέρουν σε κάτι. Στην περίπτωση των ματωμένων διαμαντιών η διεθνής κοινότητα και οι ΜΚΟ κατάφεραν να ελέγξουν σωστά το 95% της παγκόσμιας εξόρυξης και διακίνησης τους. Η επιβολή του διεθνούς δικαίου και των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις επί μέρους περιπτώσεις, αν και δύσκολη, επιτεύχθηκε.

     Στην περίπτωση της Λιβύης το αίμα χύνεται εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, χωρίς να υπάρξει λύση. Γιατί, λοιπόν, δεν έχει τέλος η αιματοχυσία στη Λιβύη; Επειδή απλά πρόκειται για τα συμφέροντα παγκόσμιων και περιφερειακών δυνάμεων: ΗΠΑ, Ρωσίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Τουρκίας. Και μάλιστα με θυσία το αίμα ενός τρίτου λαού. Δυστυχώς θα καταλήξουμε σε ένα γνωμικό του Πλάτωνα: “Δια την των χρημάτων κτήσιν πάντες οι πόλεμοι γίγνονται» (Όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση υλικών αγαθών). Για την περίπτωση της Λιβύης και της Κύπρου, θα πρόσθετα μόνο το επίθετο «άνισοι» μπροστά στο «πόλεμοι».

Χρήσιμοι Σύνδεσμοι

[1] https://www.huffingtonpost.gr/entry/skavontas-ta-splachna-tes-yes-yia-ena-kommati-psomi-kai-ena-paraxeno-mellon_gr_5efde19ec5b6ca97091a6ec6
[2]  https://www.thecandytrail.com/diamond-mining-sierra-leone/
[3] https://www.kimberleyprocess.com/en/press-release-world-diamond-council-wdc-continue-advocating-strengthening-scope-kimberley-process                                                                                                                                                                                          [4] https://www.politico.eu/article/the-libyan-conflict-explained/