Θα αποφύγουμε τις παράπλευρες απώλειες στην πορεία για μηδενικές εκπομπές;
Θα αποφύγουμε τις παράπλευρες απώλειες στην πορεία για μηδενικές εκπομπές;
από Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη,
Δρα Οικονομικής Γεωλογίας
H νέα παγκόσμια τεχνολογική επανάσταση
Η μετεξέλιξη της αγροτικής
παραγωγής σε βιομηχανική επανάσταση, που πραγματοποιήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία και
στη συνέχεια στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου, είχε ως
αποτέλεσμα μεγάλες τεχνικές, οικονομικές και
κοινωνικές ανακατατάξεις. Πλην, όμως, συνοδεύτηκε και από
περιβαλλοντικές επιπτώσεις, που είχαν ως τελικό αποτέλεσμα την κλιματική
αλλαγή που βιώνουμε σήμερα. Ύστερα από πολλές διαβουλεύσεις, οδηγηθήκαμε τελικά
στη Συμφωνία των Παρισίων του 2015 και στη Πράσινη Συμφωνία της Ευρωπαϊκής
Ένωσης (ΕΕ) του 2019. Βέβαια, υπάρχουν και διαφωνούντες, ανάμεσα στους οποίους και ο τέως - για καλή
μας τύχη - Πρόεδρος των ΗΠΑ.
Με αυτόν τον τρόπο, βρεθήκαμε στο κατώφλι
της νέας παγκόσμιας τεχνολογικής
επανάστασης, που δεν
είναι τίποτε άλλο από τη μείωση στο 55% των εκπομπών
αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 και σε μηδενικές εκπομπές άνθρακα
μέχρι το 2050, δηλαδή απαλλαγή από τα πάσης φύσεως ορυκτά καύσιμα που
προκαλούν τις εκπομπές του CO2.
Oι διάφοροι
ηγέτες (πολιτικοί, συνδικαλιστές και άλλοι) άρχισαν να μας πληροφορούν για το
γεγονός με δηλώσεις. Η Ursula von der Leyen, Πρόεδρος της ΕΕ, μας ενημερώνει πως
«Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι η νέα στρατηγική μας για την ανάπτυξη. Θα
μας βοηθήσει να μειώσουμε τις εκπομπές και να δημιουργήσουμε παράλληλα θέσεις
εργασίας». Από την άλλη, ο Φρανς Τίμερμανς, Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος της ΕΕ,
προσεγγίζοντας το θέμα με περισσότερο ρεαλισμό, μας υποδεικνύει πως «Πρέπει να επιδείξουμε αλληλεγγύη προς τις περιφέρειες
που πλήττονται περισσότερο στην Ευρώπη, όπως, για παράδειγμα, τις περιφέρειες
εξόρυξης άνθρακα, ώστε να εξασφαλιστεί ότι η Πράσινη Συμφωνία θα υποστηριχθεί
πλήρως από όλους και θα μπορέσει να γίνει πραγματικότητα».
Θα υπάρξουν εξιλαστήρια θύματα;
Τα σωματεία εργαζομένων στην ενέργεια
ορυκτών καυσίμων, είτε αυτά βρίσκονται στη Μεγαλούπολη της Πελοποννήσου, στην Górnicza
της Πολωνίας, στην Όστραβα της Τσεχίας
ή στη Δυτική Βιρτζίνια των ΗΠΑ (για να αναφερθούμε σε μερικά μόνο παραδείγματα),
αντιστέκονται, εξαιτίας βέβαια της αναμενόμενης απώλειας της δουλειάς τους.
Στην περίπτωση της Górnicza μιλάμε για
περισσότερες από 32.000 θέσεις εργασίας. Γι’ αυτό αγωνίζονται να παρατείνουν
το οριστικό κλείσιμο των ανθρακωρυχείων μέχρι το 2049. Είναι προφανές ότι οι εργαζόμενοι
αυτοί έχουν δίκαιο να ανησυχούν. Το σωστό επιχείρημα ότι ο κόσμος πρέπει να
απαλλαγεί από τα αέρια του θερμοκηπίου δεν τους αρκεί, αφού πρόκειται για τη
δουλειά τους και το ψωμί των οικογενειών τους. Μόνο στις ΗΠΑ η βιομηχανία
εξόρυξης άνθρακα έχασε πάνω από 8.000 θέσεις εργασίας στο 12μηνο Νοέμβρης
2019-2020[i]. Επομένως το κυρίαρχο ερώτημα είναι
πώς θα βρεθούν οι κατάλληλες λύσεις για αποφυγή των κοινωνικών επιπτώσεων, σε
συσχετισμό μάλιστα με τα όσα έχει προκαλέσει και η πανδημία του COVID-19;
Μπορούμε, λοιπόν, να προχωρήσουμε χωρίς παράπλευρες
απώλειες; Υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η απάντηση είναι καταφατική. Η πρώτη προϋπόθεση
είναι ότι χρειάζεται μια καλά σχεδιασμένη μετάβαση σε μια ουδέτερη για το
κλίμα οικονομία που να μπορεί να βοηθήσει τις αγορές εργασίας να είναι πιο
ανθεκτικές στις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, των τεχνολογικών «επαναστάσεων»,
της έλλειψης ορισμένων στρατηγικών πόρων και της κρίσης του κορωνοϊού.
Το 2018 το Ενιαίο Κέντρο Ερευνών της ΕΕ
αξιολόγησε τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές
περιοχές άνθρακα (κάρβουνου, λιγνίτη) στο πλαίσιο της μετάβασης στην καθαρή
ενέργεια, εκτιμώντας τις επιπτώσεις στην απασχόληση. Τα αποτελέσματα της μελέτης[ii] αυτής δημοσιεύθηκαν πρόσφατα
και αναφέρονται συνοπτικά στη συνέχεια. Αφορούν τις θέσεις εργασίας σε
ολόκληρο τον ενεργειακό τομέα σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Θέσεις εργασίας ενεργειακού τομέα
Το 2017 περίπου 58 εκατομμύρια άτομα
απασχολούνταν παγκοσμίως στον ενεργειακό τομέα. Περίπου το 50% από αυτές τις
θέσεις ήταν στις βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων. Η απασχόληση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) αυξήθηκε σε παγκόσμιο
επίπεδο και έφθασε συνολικά στα 11 εκατομμύρια θέσεις εργασίας το 2018 (Εικ.
1). Μελλοντικά αναμένεται η συνέχιση αυτής της τάσης και σε περίπτωση
εφαρμογής φιλόδοξων πολιτικών, οι παγκόσμιες θέσεις εργασίας για ΑΠΕ μπορούν να
φτάσουν τα 42 εκατομμύρια έως το 2050 (βλέπε Εικ. 1).
Εικ. 1: Οι παγκόσμιες εκτιμήσεις για την απασχόληση στις ΑΠΕ 2012-2018 και οι προβλέψεις για το 2030 και 2050. Πηγές [iii] & [iv].
Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος
εργοδότης στον κλάδο, αντιπροσωπεύοντας το 37% των συνολικών θέσεων εργασίας ΑΠΕ
παγκοσμίως. Η ΕΕ των 28 ήταν - πριν την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου - ο
δεύτερος μεγαλύτερος εργοδότης σε ΑΠΕ με 11% των παγκόσμιων θέσεων εργασίας. Στους
τομείς που επωφελούνται από την πράσινη μετάβαση περιλαμβάνονται οι κατασκευές,
η παραγωγή ηλεκτρικών μηχανημάτων, η εξόρυξη κρίσιμων μετάλλων, η παραγωγή ΑΠΕ,
η καλλιέργεια βιομάζας, οι μεταφορές και οι υπηρεσίες. Η απασχόληση στον
ευρύτερο ενεργειακό τομέα (που περιλαμβάνει τους τομείς των ορυκτών καυσίμων
και των ΑΠΕ, την ενεργειακή ευελιξία και την ανάπτυξη των δικτύων) αναμένεται
να ανέλθει σε συνολικά 100 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έως το 2050 με τα 42
εκατομμύρια στις ΑΠΕ (Εικ. 1).
Σε ό,τι αφορά στην ΕΕ, το 2018 ο τομέας
των ΑΠΕ αντιπροσώπευε πάνω από 1,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Ωστόσο, παρά
το συνεχώς αυξανόμενο μερίδιο των ΑΠΕ στην ενέργεια, σημειώθηκε πτωτική τάση
στις σχετικές θέσεις εργασίας από το 2011 και μετά, παρουσιάζοντας στασιμότητα
τα επόμενα χρόνια. Στους παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή την εξέλιξη
περιλαμβάνονται οι συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, η
μετεγκατάσταση ορισμένων μονάδων παραγωγής ΑΠΕ εκτός Ευρώπης και οι αλλαγές
στα συστήματα επιδότησης τους εντός της ΕΕ. Ο κλάδος της στερεάς βιομάζας και της
αιολικής ενέργειας δημιούργησαν περίπου το 50% των θέσεων εργασίας ΑΠΕ στην ΕΕ,
με τα υγρά βιοκαύσιμα, τις αντλίες θερμότητας, τα φωτοβολταϊκά και την υδροηλεκτρική
ενέργεια να ακολουθούν (Εικ. 2).
Εικ. 2: Νέες θέσεις εργασίας στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ΕΕ. Πηγές:[v] &[vi].
Το πρώτο, λοιπόν, μέρος της απάντησης στο
ερώτημα που τέθηκε πιο πάνω είναι ότι, παρόλη την απώλεια θέσεων εργασίας από
το κλείσιμο ανθρακωρυχείων και παραγωγικών μονάδων στον κλάδο των ορυκτών
καυσίμων, η δημιουργία νέων θέσεων στην πράσινη ενέργεια θα αντισταθμίσει σε
πολύ μεγάλο βαθμό τις απώλειες.
Επανεξειδίκευση εργατικού δυναμικού και
απασχόληση στην κυκλική οικονομία
Παράλληλα ορισμένοι
άλλοι κλάδοι της εξορυκτικής βιομηχανίας θα πρέπει να εντατικοποιηθούν, γιατί
χωρίς συγκεκριμένα μέταλλα η πράσινη ανάπτυξη είναι μια ουτοπία. Έχουμε
τονίσει και σε άλλες δημοσιεύσεις ότι η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι μέχρι
το 2050 θα χρειαστούν 300% περισσότερες ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ) για την
παραγωγή ανεμογεννητριών, 200% για την παραγωγή φωτοβολταϊκών και 1.000% για
την παραγωγή μπαταριών[vii].
Επομένως, όπου η φύση έχει προσφέρει
ορυκτά καύσιμα, αλλά και μέταλλα απαραίτητα για την ανάπτυξη τεχνολογιών
απαλλαγής από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, δίδεται η ευκαιρία επανεξειδίκευσης του εργατικού δυναμικού,
έτσι ώστε να μπορεί να εργαστεί στα μεταλλεία π.χ. κρίσιμων πρώτων υλών και
βασικών μετάλλων, αντί στα ανθρακωρυχεία. Για να απλοποιήσουμε κάπως τα
πράγματα, ας πάρουμε σαν παράδειγμα την Πολωνία, η οποία είναι ένας από τους
μεγαλύτερους παραγωγούς χαλκού, αργύρου και άνθρακα στον κόσμο. Οι απώλειες
εργατικών θέσεων από τον τερματισμό των εξορύξεων κάρβουνου μπορούν να εξισορροπηθούν
με νέες θέσεις εργασίας στα μεταλλεία του χαλκού, ύστερα από σύντομη επανεξειδίκευση.
Αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν σε όλες τις ηπείρους.
Ταυτόχρονα, οι τυχόν απολυόμενοι από τον
κλάδο των ορυκτών καυσίμων, πέραν της πιθανής αποζημίωσης τους, μπορούν να
απασχοληθούν, εκτός από τις ΑΠΕ, και στην κυκλική οικονομία (κυρίως στο κομμάτι
της επαναχρησιμοποίησης, της επισκευής, της συλλογής και της ανακύκλωσης –
Εικ. 3). Εδώ μάλιστα είναι πιο εύκολο να
εκπροσωπηθεί και το γυναικείο φύλο με καλύτερη αναλογία από ό,τι στον τομέα της
συμβατικής ενέργειας, όπου αριθμεί μόνο 22%, λόγω και των σκληρών εργασιακών
συνθηκών που επικρατούν στα ορυχεία ή στην άντληση πετρελαιοειδών.
Επίσης, θα υπάρχουν τεράστιες οικονομικές ευκαιρίες στη χρηματοδότηση της
έρευνας και ανάπτυξης (Ε & Α). Τα χρήματα για Ε & Α δημιουργούν άμεσες
θέσεις εργασίας στις κοινότητες στις οποίες δαπανούνται. Τα μέρη όπου επενδύονται
αυτά τα χρήματα είναι συχνά και τα μέρη όπου ριζώνουν οι νέες εταιρείες.
Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης και άλλα
εργαλεία
Για να ανταγωνιστεί η ΕΕ την
Κίνα, τις ΗΠΑ και άλλες παγκόσμιες δυνάμεις στην πράσινη οικονομία, θα
χρειαστεί μια γενιά μηχανικών και επιστημόνων που θα επικεντρωθούν στους νέους
τομείς. Έτσι, η ενεργειακή μετάβαση θα είναι μια μεγάλη πρόκληση και για το
εκπαιδευτικό σύστημα της ΕΕ στο σύνολο της, αλλά και των επιμέρους
κρατών-μελών, συμπεριλαμβανομένων και των πανεπιστημίων της Κύπρου. Περιττό να
τονισθεί, για ακόμη μια φορά, πως οι λειτουργοί των Βρυξελλών θα όφειλαν να
συμβάλλουν, με τις περίφημες Οδηγίες τους, στην απλοποίηση της χορήγησης
αδειών για τα εξορυκτικά έργα, με πλήρη βέβαια σεβασμό προς το περιβάλλον, και
με στοχευμένες καμπάνιες για την αντικειμενική ενημέρωση των Ευρωπαίων σε
θέματα εξορυκτικής βιομηχανίας, ώστε να
διευκολυνθεί η αποδοχή της από τις τοπικές κοινωνίες.
Η διασφάλιση μιας δίκαιης μετάβασης δεν
θα είναι φθηνή. Πάλι καλά που η ΕΕ έχει ήδη εξαγγείλει το Μηχανισμό Δίκαιης
Μετάβασης (ΜΔΜ). Αυτός στοχεύει στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και
οικονομικών επιπτώσεων του πράσινου μετασχηματισμού, δίνοντας έμφαση στις
περιφέρειες, τις βιομηχανίες και τους εργαζομένους που θα υποστούν τις
μεγαλύτερες συνέπειες, ενώ θα ενεργοποιήσει τουλάχιστον 100 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027.
Ο ΜΔΜ είναι
διαθέσιμος για όλα τα κράτη-μέλη και τις επιχειρήσεις, με έμφαση, όπως
προαναφέραμε, στις περιφέρειες με μεγαλύτερη ένταση άνθρακα και εκεί, όπου
πολλά άτομα εργάζονται στον
τομέα των ορυκτών καυσίμων. Τα κράτη-μέλη θα αποκτούν πρόσβαση στα κονδύλια
καταρτίζοντας τοπικά σχέδια δίκαιης μετάβασης, τα οποία θα καλύπτουν την
περίοδο μέχρι το 2030 και θα καθορίζουν τις περιοχές που θα επηρεαστούν
περισσότερο από τον τερματισμό των εξορύξεων ορυκτών καυσίμων, ώστε αυτές να στηριχθούν.
Στα σχέδια θα πρέπει να προσδιορίζονται οι τρόποι για την καλύτερη
αντιμετώπιση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων.
Γύρω στα 1,7 δισ. ευρώ υπολογίζονται τα κονδύλια που θα κατευθυνθούν
στην Ελλάδα από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, ενώ το συνολικό ποσό που
θα μπορεί να πάρει η Κύπρος είναι 518 εκατομμύρια ευρώ. Σε αυτά
περιλαμβάνονται τα χρήματα που θα μπορούσαν να αντληθούν από τα προνομιακά
δάνεια μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
Καταληκτική σκέψη
Παρά την συχνή γκρίνια μας για την ΕΕ, πρέπει να
παραδεχτούμε ότι όταν αυτή δεσμεύεται να χρηματοδοτήσει τη δίκαιη μετάβαση
στις μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αυτό δραστηριοποιεί τις
επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα και τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών, γιατί
υπάρχει βεβαιότητα ότι αυτή θα υλοποιηθεί. Σε αντίθεση με δεσμεύσεις άλλων
ηγετών ή κυβερνήσεων, που μας έχουν συνηθίσει σε σοβαρές ανατροπές ή κατά το
ελληνικότερο σε «κωλοτούμπες». Με πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα την τέως Κυβέρνηση
των ΗΠΑ και την πρόσφατη ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και ο νοών νοείτω.
Τέλος, η μοναδική μας ευχή είναι όπως η
Κυπριακή Διοίκηση αξιοποιήσει σωστά τα χρηματοδοτικά και άλλα εργαλεία που
προσφέρονται, ώστε αυτό το νησί να απαλλαχθεί από τις εκπομπές του θερμοκηπίου
με τον οικονομικά και περιβαλλοντικά καλύτερο τρόπο. Αλλιώς ο «πύρουλος» του
καλοκαιριού θα μετατραπεί σε κόλαση και ο Κάμπος της Μεσαορίας σε Σαχάρα.
Εκτός και αν δεν νοιάζονται κάποιοι, γιατί έχουν διαμέρισμα με κλιματιστικό σε
Πύργο της Λεμεσού. Σε αυτή την περίπτωση, ας φροντίσουν τουλάχιστο το
κλιματιστικό να λειτουργεί με ανανεώσιμη πηγή ενέργειας!
[i]
https://edition.cnn.com/2020/12/09/business/coal-country-pain/index.html
[ii] Czako, V., Employment in the Energy
Sector Status Report 2020, EUR 30186 EN, Publications Office of the European
Union, Luxembourg, 2020, ISBN 978-92-76-18206-1, doi:10.2760/95180, JRC120302.
[iii] IRENA. (2018). Renewable Energy and
Jobs Annual Review 2018. https://www.irena.org/publications/2018/May/Renewable-Energy-and-Jobs-Annual-Review-2018
[iv] IRENA.
(2019c). Transforming the energy system - and holding the line on the rise of
global temperatures. https://www.irena.org/publications/2019/Sep/Transforming-the-energy-system
[v] EurObserv’ER. (2018). The State of
Renewable Energies in Europe: Edition 2018.
[vi] EurObserv’ER. (2019). The State of
Renewable Energies in Europe: Edition 2019.
[vii] World
Bank (2017): The Growing Role of Minerals and Metals for a Low Carbon Future,
p.1-112.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου