Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία με απλά λόγια

από Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Δρα Οικονομικής Γεωλογίας 

Η Κύπρος είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) από την 1^η Μαΐου του 2004. Ωστόσο, οι πολίτες της δεν είναι ενημερωμένοι, όσο θα έπρεπε, για τα κυριότερα θέματα που απασχολούν την Ένωση που αριθμεί σήμερα 27 μέλη. Είναι προφανές ότι αυτό θα έπρεπε να αποτελεί βασική επιδίωξη της κάθε κυβέρνησης, αλλά και των επί μέρους Γραφείων της ΕΕ στις χώρες-μέλη.

Σε πρόσφατες συζητήσεις με φίλους και γνωστούς, στα πλαίσια πάντοτε των μέτρων του Υπουργείου Υγείας για τον κορωνοϊό (!),  έχουμε αντιληφθεί ότι υπάρχει λειψή πληροφόρηση για μία από τις σημερινές μεγάλες προτεραιότητες και προκλήσεις της ΕΕ, που είναι η Πράσινη Συμφωνία. Συνεπώς στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν συνοπτικά τα κυριότερα στοιχεία αυτής της Συμφωνίας. Οι πηγές ενημέρωσης προέρχονται κυρίως από ενημερωτικά φυλλάδια της ΕΕ. 

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι ένας οδικός χάρτης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των προκλήσεων που σχετίζονται με το περιβάλλον. Στόχος της είναι να μετατρέψει τις κλιματικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις σε ευκαιρίες σε όλους τους τομείς και να εξασφαλίζει μια δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς μετάβαση στην  κλιματική ουδετερότητα, δηλαδή στο μηδενισμό των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου μέχρι το 2050. Πρόκειται για μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική που αποσκοπεί στον μετασχηματισμό της ΕΕ σε μια ευημερούσα κοινωνία, η οποία θα διαθέτει μια σύγχρονη, ανταγωνιστική και αποδοτική οικονομία, όπου η ανάπτυξη θα έχει αποσυνδεθεί από τη χρήση των πόρων.

Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα οδικό χάρτη δράσεων για την προώθηση της αποδοτικής χρήσης των πόρων με τη μετάβαση σε μια καθαρή, κυκλική οικονομία με σκοπό την  ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και τη μείωση της ρύπανσης. Η Συμφωνία περιγράφει συνοπτικά τις απαιτούμενες επενδύσεις και τα χρηματοδοτικά εργαλεία που θα διατεθούν. Αποσκοπεί, επίσης, στην προστασία, τη διατήρηση και την ενίσχυση του φυσικού κεφαλαίου της ΕΕ, καθώς και στην προστασία της υγείας και της ευημερίας των πολιτών της από κινδύνους και επιπτώσεις που σχετίζονται με το περιβάλλον.

     Η μετάβαση αυτή θα δίνει προτεραιότητα στον άνθρωπο και θα μεριμνήσει για τις περιφέρειες, τους κλάδους και τους εργαζομένους που θα έρθουν αντιμέτωποι με τις μεγαλύτερες δοκιμασίες. Η ενεργός συμμετοχή του κοινού και η εμπιστοσύνη στη μετάβαση είναι μεγάλης σημασίας για την αποτελεσματικότητα και την αποδοχή των πολιτικών, που θα εφαρμοστούν. Είναι πάντως ενθαρρυντικό το γεγονός ότι το 93% των Ευρωπαίων θεωρεί την κλιματική αλλαγή σοβαρό πρόβλημα, ενώ το ίδιο ποσοστό έχει λάβει τουλάχιστον ένα μέτρο για την αντιμετώπιση της (ανακύκλωση, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας -ΑΠΕ-, κτλ.). Εξάλλου, το 79 % συμφωνεί ότι η ανάληψη δράσης για την κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει σε καινοτομικές λύσεις. 

Οι δράσεις

Για την επίτευξη αυτού του τεράστιου στόχου θα απαιτηθεί η ανάληψη δράσεων σε όλους τους τομείς της οικονομίας:

   Στην παραγωγή και τη χρήση ενέργειας αναλογεί περισσότερο από το 75% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ. Γι’ αυτό βασικό στόχο αποτελεί η απανθρακοποίηση του ενεργειακού τομέα, με την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων από πράσινο υδρογόνο, πράσινη αμμωνία, βιομάζα, ΑΠΕ, κοκ.

      Λαμβάνοντας υπόψη πως το 40 % της κατανάλωσης ενέργειας οφείλεται στα κτίρια, η Επιτροπή στοχεύει στην ανακαίνιση κτιρίων, ώστε να μειωθεί η χρήση ενέργειας και κατ’ επέκταση οι σχετικοί λογαριασμοί.

 Η Ευρωπαϊκή βιομηχανία χρησιμοποιεί ανακυκλωμένα υλικά σε ποσοστό μόλις 12%. Επομένως, η βιομηχανία θα υποστηριχθεί οικονομικά για να καινοτομήσει και να αναδειχθεί σε ηγέτη της πράσινης οικονομίας σε παγκόσμιο επίπεδο.

   Στις μεταφορές αναλογεί το 25 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ. Άρα, στο τομέα της κινητικότητας θα στηριχθεί η ανάπτυξη καθαρότερων, οικονομικότερων και πιο υγιεινών μορφών μεταφοράς, τόσο σε ιδιωτικό επίπεδο, όσο και στο δημόσιο.

Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης

Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης (ΜΔΜ) θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων της μετάβασης, δίνοντας έμφαση στις περιφέρειες, τις βιομηχανίες και τους εργαζομένους που θα υποστούν τις μεγαλύτερες συνέπειες, ενώ θα ενεργοποιήσει τουλάχιστον 100 δισ. ευρώ μέσα από:

Χρηματοδοτική στήριξη, που θα περιλαμβάνει:

ü  Tο νέο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, ύψους 7,5 δισ. ευρώ, το οποίο αναμένεται να δημιουργήσει επενδύσεις τουλάχιστον 30-50 δισ. ευρώ.

ü  Το καθεστώς δίκαιης μετάβασης στο πλαίσιο του InvestE[A], που θα κινητοποιήσει επενδύσεις 45 δισ. ευρώ, και

ü  Τη νέα δανειακή διευκόλυνση του δημόσιου τομέα, που θα συσταθεί από κοινού με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και θα λαμβάνει στήριξη από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, κινητοποιώντας επενδύσεις 25-30 δισ. ευρώ.

 Σχέδια μετάβασης για τις περιφέρειες, οι οποίες τα δικαιούνται, με σκοπό την καθοδήγηση των επενδύσεων,
  Ελκυστικούς όρους και επιμερισμό του κινδύνου για τους επενδυτές του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, και 
  Τεχνική βοήθεια μέσω μιας πλατφόρμας δίκαιης μετάβασης για την παροχή συμβουλών και υποστήριξης.

     Ο ΜΔΜ θα είναι διαθέσιμος για όλα τα κράτη μέλη, με έμφαση στις περιφέρειες με μεγαλύτερη ένταση άνθρακα και στις περιφέρειες, όπου πολλά άτομα εργάζονται στον τομέα των ορυκτών καυσίμων. Τα κράτη μέλη θα αποκτούν πρόσβαση καταρτίζοντας τοπικά σχέδια δίκαιης μετάβασης, τα οποία θα καλύπτουν την περίοδο έως το 2030 και θα προσδιορίζουν τις περισσότερο επηρεαζόμενες περιοχές που θα πρέπει να λάβουν στήριξη. Στα σχέδια θα καθορίζονται οι τρόποι για την καλύτερη αντιμετώπιση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων.

     Ο ΜΔΜ θα εξασφαλίζει προστασία στους πληθυσμούς και πολίτες που είναι πιο ευάλωτοι στη μετάβαση:

Øδιευκολύνοντας τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης σε νέους τομείς, καθώς και σε τομείς που βρίσκονται σε μετάβαση,
Ø  παρέχοντας ευκαιρίες για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων,
Ø  βελτιώνοντας την ενεργειακή απόδοση των κατοικιών,
Ø  επενδύοντας στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, και
Ø  διευκολύνοντας την πρόσβαση σε καθαρή, ασφαλή και οικονομικά προσιτή ενέργεια.

     Ο ΜΔΜ θα βοηθήσει επιχειρήσεις και τομείς που δραστηριοποιούνται σε κλάδους υψηλής έντασης άνθρακα ή περιλαμβάνουν τέτοιους κλάδους:

Øστηρίζοντας τη μετάβαση σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών CO₂ και την οικονομική διαφοροποίηση με βάση επενδύσεις και θέσεις εργασίας ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή,
Ø  δημιουργώντας ελκυστικές συνθήκες για τους επενδυτές του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα,
Ø  διευκολύνοντας την πρόσβαση σε δάνεια και χρηματοδοτική στήριξη,
Ø  επενδύοντας στη δημιουργία νέων, μικρο-μεσαίων και νεοφυών επιχειρήσεων, και
Ø  επενδύοντας σε δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας.

Τέλος, ο ΜΔΜ θα βοηθήσει κράτη-μέλη και περιφέρειες με υψηλή εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα και βιομηχανίες υψηλής έντασης άνθρακα:

Ø στηρίζοντας τη μετάβαση σε δραστηριότητες χαμηλών εκπομπών CO₂ και ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή,
Ø  δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας στην πράσινη οικονομία,
Ø  επενδύοντας σε δημόσιες και βιώσιμες μεταφορές,
Ø  παρέχοντας τεχνική βοήθεια,
Ø  επενδύοντας σε ΑΠΕ,
Ø  βελτιώνοντας την ψηφιακή συνδεσιμότητα,
Ø  παρέχοντας προσιτά δάνεια στις τοπικές δημόσιες αρχές, και
Ø  βελτιώνοντας τις ενεργειακές υποδομές, τα δίκτυα τηλεθέρμανσης και τα δίκτυα μεταφοράς.

Τι θα συμβεί αν δεν κάνουμε κάτι;

Σύμφωνα και με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen «το κόστος της μετάβασης θα είναι μεγάλο, το κόστος όμως της αδράνειας θα είναι πολύ μεγαλύτερο». Έτσι, αν η ΕΕ δεν αναλάβει δράση για την κλιματική αλλαγή, τα παιδιά μας κατά τη διάρκεια της ζωής τους θα βιώσουν φαινόμενα, όπως:

Ρύπανση

Με μεγαλύτερη αύξηση της ρύπανσης, αναμένονται και επιπλέον πρόωροι θάνατοι.  Σύμφωνα με την Έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού  Περιβάλλοντος, σχετικά με την ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη για το 2019, στην ΕΕ συμβαίνουν 400.000 πρόωροι θάνατοι κάθε χρόνο, λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Στην Εικ. 1 απεικονίζονται οι επιπτώσεις της ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία.

Εικ. 1: Οι επιπτώσεις της ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία. Πηγή: https://airpurifiers.gr/aipurifiers_info/

Ζέστη και ξηρασία

Σήμερα έχουμε 90.000 θανάτους ετησίως, λόγω καύσωνα. Σε περίπτωση ανόδου της θερμοκρασίας κατά 5° C, η ΕΕ θα δέχεται κάθε χρόνο 660.000 επιπλέον αιτήσεις ασύλου, ενώ σε περίπτωση ανόδου της θερμοκρασίας κατά 4,3 °C, το 16 % των ειδών διατρέχει κίνδυνο εξαφάνισης.

Νερό και πλημμύρες

Στις νότιες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης το διαθέσιμο νερό είναι κατά 40 % λιγότερο. Κάθε χρόνο μισό εκατομμύριο άτομα εκτίθενται σε πλημμύρες ποταμών, ενώ οι παράκτιες πλημμύρες θίγουν 2,2 εκατομμύρια πολίτες. H Εικ. 2 δείχνει τον αριθμό των θανάτων που σχετίζονται με πλημμύρες ανά εκατομμύριο κατοίκους, αθροιστικά κατά την περίοδο 1991-2015, σε σχέση με τον πληθυσμό του 2015.

Εικ. 2: Ο αριθμός των θανάτων σχετιζόμενων με πλημμύρες ανά εκατομμύριο κατοίκους (αθροιστικά κατά την περίοδο 1991-2015). Πηγή: European Environment Agency.

Οικονομικές επιπτώσεις

Σύμφωνα με τους Ciscar κ.ά.^[B], για αύξηση κατά 3℃ στη μέση παγκόσμια θερμοκρασία προβλέπονται ετήσιες ζημιές 190 δισεκατ. ευρώ.  Επίσης, σε παγκόσμιο επίπεδο, ο αριθμός των ατόμων που κινδυνεύουν να εξαναγκαστούν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, λόγω πλημμυρών ποταμών, θα μπορούσε να αυξηθεί σε 50 εκατομμύρια ετησίως, κατά το Internal Displacement Monitoring Centre^[C]. Η κλιματική αλλαγή είναι δυνατό να οδηγήσει το 2050 σε αύξηση των τιμών των τροφίμων κατά 20 %. Τέλος,  το οικονομικό κόστος της θνησιμότητας λόγω ζέστης θα μπορούσε να υπερβεί τα 40 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Συμπερασματικά, όσο περισσότερο περιμένουμε, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να επιτύχουμε τους στόχους της χαμηλής θερμοκρασίας και τόσο πιο δαπανηρές θα καταστούν οι απαραίτητες προσπάθειες.

Καταληκτικές σκέψεις

Δε χρειάζεται να επαναλάβουμε ότι η Κύπρος υστερεί κατά πολύ στο τομέα της πράσινης ανάπτυξης. Φθάνει να πούμε πως το ποσοστό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για το 2019 από μονάδες ψηλής έντασης άνθρακα (πετρέλαιο) ανήλθε στο 90,34%, ενώ αυτά από ΑΠΕ και βιομάζα 8,89% και 0,77%, αντίστοιχα. Σε ό,τι αφορά στα λόγια, πάμε πολύ καλά. Σε πρόσφατη ερώτηση προς την Επιτροπή της ΕΕ με αίτημα γραπτής απάντησης, ο ευρωβουλευτής του κυβερνώντος κόμματος κ. Λευτέρης Χριστοφόρου τονίζει: «Είναι γνωστό ότι η Κύπρος διαθέτει τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Η Κύπρος λόγω του μεγέθους της, της γεωγραφικής της θέσης και του νησιωτικού χαρακτήρα της, μπορεί να αποτελέσει το πρότυπο υλοποίησης της Πράσινης Πολιτικής της ΕΕ».

Αντί, λοιπόν, να λέμε στην  Επιτροπή πως έχουμε «τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ», καλό θα ήταν να οργανωθούμε και να προγραμματίσουμε σωστά και πρακτικά τις δικές μας δράσεις. Ας εκμεταλλευτούν επιτέλους η κυβέρνηση, τα πολιτικά κόμματα, η τοπική αυτοδιοίκηση, η κοινωνία των Κυπρίων πολιτών, τα οργανωμένα σύνολα και οι επιχειρήσεις τα αναπάντεχα χρηματοδοτικά εργαλεία που προσφέρει η μεγάλη οικογένεια της ΕΕ. Ας σταματήσουμε να κλαουρίζουμε και ας επιβάλλουμε στους ευατούς μας το ρητό των προγόνων μας (Εικ. 3).

 Εικ. 3: Συν Αθηνά και χείρα κίνει. Πηγή: https://thesecretrealtruth.blogspot.com/2017/10/blog-post_2547.html

---

[A] https://europa.eu/investeu/home_el

[B] Ciscar κ.ά., 2014: Climate impacts in Europe, the European Commission’s Joint Research Centre PESETA II project

[C] Internal Displacement Monitoring Centre, Assessing the impacts of climate change on flood displacement risk, 2019