ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΡΕΚΟΡ_Μέρος τρίτο: Η Μεγαλύτερη Λίμνη

 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ Γεωλογικα ΡΕΚΟΡ

Μέρος τρίτο: Η Μεγαλύτερη Λίμνη

από Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Γεωλόγο

Οι λίμνες ονειρεύονται

«Οι λίμνες….Πρόσεξες ποτέ τις λίμνες; Δεν είναι σαν τις θάλασσες.

Οι θάλασσες μιλούν… Τραγουδούν.

Οι λίμνες ονειρεύονται !!!»

(από το Τετράδιο της Αλκυόνης)[1]

Η ποίηση είναι κάτι που μας λείπει, χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Χωμένοι μέσα στις πτυχές των πετρωμάτων της Ροδόπης, τις μαξιλαροειδείς λάβες του Τροόδους, τα πέτρινα λουλούδια των υπόγειων στοών του Λαυρίου και τις μεταλλευτικές στολές των μεταλλωρύχων της Terra Banensium[2], σπάνια αρπάζουμε ένα τετράδιο, όπως αυτό της Αλκυόνης, για να αντιληφθούμε ότι «οι θάλασσες μιλούν … και οι λίμνες ονειρεύονται».

Πιστοί στην υπόσχεση που δώσαμε, ας συνεχίσουμε το ταξίδι μας ψάχνοντας για παγκόσμια γεωλογικά ρεκόρ: ας πάμε σήμερα σε λίμνες. Κουραστικά τα ταξίδια στα ψηλά βουνά και τους καταρράκτες. Οι λίμνες που ονειρεύονται σε ηρεμούν. Και πού ξέρεις, μπορεί να ονειρευτείς και εσύ.  

Η μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου

Όσοι θελήσουν να είναι ακριβείς θα σας ρωτήσουν πώς θέλετε να ορίσετε τη μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου; Σας ενδιαφέρει η λίμνη με τη μεγαλύτερη έκταση ή αυτή με τον μεγαλύτερο όγκο νερού ή με το μεγαλύτερο βάθος; Ας απλοποιήσουμε τα πράγματα.

Όταν η μάνα μας μας έστελνε σχολείο, ο δάσκαλος …. μας έμαθε πως η μεγαλύτερη λίμνη στον κόσμο είναι η Βαϊκάλη, κάπου στη Σιβηρία (Εικ. 1). Και είχε δίκαιο. Μια λίμνη που φιλοξενεί το 20% του παγκόσμιου επιφανειακού (γλυκού) νερού, δε μπορεί παρά να είναι η πιο μεγάλη. Τόσο σε ό,τι αφορά στο βάθος της, αλλά και στο όγκο του νερού που περιέχει: 23,000 κυβικά χιλιόμετρα!! Προσέξτε, χιλιόμετρα!!. Και έχει βάθος 1,642 μέτρα, ενώ ο πυθμένας της είναι περίπου 1.187 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Και μήκος 650 χιλιομέτρων.  

Αν τώρα αρχίσετε να ψάχνετε περισσότερο τα πράγματα, θα βρείτε ότι η έκτασή της είναι περίπου 31.722 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που την τοποθετεί μόλις στην έβδομη θέση παγκόσμια σε ό,τι αφορά στην επιφάνεια της. Και για να ικανοποιήσουμε και τον Πρόεδρο Τραμπ (τώρα που επιτέλους θα μας αφήσει ήσυχους με τις ανοησίες του), να πούμε πως η μεγαλύτερη σε έκταση λίμνη στον πλανήτη είναι η Σουπέριορ (Superior), που βρίσκεται στις ΗΠΑ, κοντά στα σύνορα τους με τον Καναδά (Εικ. 1), με 82.103 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Και, τέλος, για να βάλουμε στην εξίσωση και τη μεγαλύτερη λίμνη με αλμυρό νερό, θα πρέπει να φθάσουμε στην Κασπία Θάλασσα (Εικ. 1), που έχει έκταση 370.886 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Αυτή όμως είναι και θάλασσα. Ας την ξεχάσουμε για τώρα. 

Εικ. 1: H γεωγραφική θέση των λιμνών της Βαϊκάλης, Σουπέριορ και  Κασπίας Θάλασσας. Credit: WorldAtlas   

Το Μπλε Μάτι της Σιβηρίας

Τα γαλάζια μάτια των Ρωσίδων καλλονών κυριαρχούν στις παραλίες της Κύπρου εδώ και κάποιες δεκαετίες, από τότε δηλαδή που ο Γκορμπατσώφ  «διέλυσε» τη Σοβιετική Ένωση και «έθαψε» το σοσιαλισμό και τον κουμμουνισμό, σύμφωνα με τους άσπονδους εχθρούς του. Φέτος τα στερηθήκαμε, γιατί και αυτά φοβήθηκαν τον κορωνοϊό. Μια βόλτα, με οδηγό τη φαντασία και λίγες εικόνες, στο Μπλε Μάτι της Σιβηρίας, όπως αποκαλείται η λίμνη της Βαϊκάλης, ίσως μας αναπληρώσει λίγο το θέαμα.

Πριν απ’ τις πρώτες φωτογραφίες, να πούμε ότι τέτοια φυσική ομορφιά δεν θα μπορούσε να λείπει από τον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, όπου προστέθηκε το 1996. Η Επιτροπή της χαρακτήρισε τη λίμνη Βαϊκάλη «ως το εξαιρετικότερο παράδειγμα οικοσυστήματος γλυκού νερού….Περιέχει μια εξαιρετική ποικιλία ενδημικής χλωρίδας και πανίδας, η οποία έχει εξαιρετική αξία για την εξελικτική επιστήμη. Περιβάλλεται, επίσης, από ένα σύστημα προστατευμένων περιοχών που έχουν υψηλές θεαματικές και άλλες φυσικές αξίες»[3]. Αυτά από την ΟΥΝΕΣΚΟ!   

Οι Απίστευτες Δημιουργίες Πάγου

Ας πάμε λίγο ανορθόδοξα. Αντί για πανοραμικές και δορυφορικές εικόνες, ας δούμε πρώτα μέσα από φωτογραφίες τι πλάθει ο πάγος και ο κρύος κι΄ άγριος  αέρας στο «Μπλε Μάτι».

Οι πέτρες που ξαποσταίνουν

Στην Εικ. 2 βλέπουμε κάποιες πέτρες να στέκονται πάνω στον πάγο της λίμνης. Πώς κι έτσι; Σε κάποια σημεία, οι πέτρες πάγωσαν στην επιφάνεια της λίμνης και στη συνέχεια οι αμείλικτοι άνεμοι της Σιβηρίας διάβρωσαν το υπόστρωμα τους, εξαλείφοντας μέρος του πάγου και σχηματίζοντας ένα ομαλό βάθρο μέσα σε μια ρηχή κοιλότητα. Πάνω σε αυτά τα βάθρα «ξαποσταίνουν οι πέτρες», που ονομάζονται Zen stones.

Εικ. 2: Οι πέτρες που ξαποσταίνουν στη λίμνη της Βαϊκάλης. Credit: Theatlantic.com

Οι παγωμένοι κύκνοι που χορεύουν

Οι φυσικές διαδικασίες που περιγράψαμε πιο πάνω δημιουργούν και τις καλλιτεχνικές μορφές της Εικ. 3. Με ελάχιστα λόγια: ψύξη, διαβρωτική ενέργεια έντονου ανέμου και οι «κύκνοι της λίμνης» είναι εδώ. Συγκρίνετε τις πρώτες τρεις φωτογραφίες της εικόνας (ειδικά την τρίτη από αριστερά) με την τελευταία. Ελπίζω να έχετε και λίγη φαντασία. Λείπει μόνο η ανεπανάληπτη μουσική του Τσαϊκόφσκι.

Εικ. 3: Οι παγωμένοι κύκλοι «χορεύουν» και ο ζωντανός πετάει ψάχνοντας τον έρωτα. Επιλογή από theatlantic.com και commons.wikimedia.org.

Τα δένδρα με κλαδιά από σταλακτίτες

Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Εκεί που «Η θύελλα ήταν μονάχη στον κόσμο και κανένας δεν μπορούσε να την ανταγωνιστεί» (Μπόρις Πάστερνακ "Δόκτωρ Ζιβάγκο"), αντί για φύλλα στα δένδρα είναι φυσικό να απλώνονται σταλακτίκες, που ακουμπάνε και τη μάνα γη (Εικ. 4).  

Εικ. 4: Σταλακτίτες στα παγωμένα δένδρα της Βαϊκάλης. Επιλογή από theatlantic.com και pinterest.

Τα σαγόνια του λευκού καρχαρία

Η φύση δε χρειάζεται ούτε πινέλα, ούτε χρώματα. Πλάθει γιατί ξέρει να το κάνει αποτελεσματικά. Ανάμεσα στις ζωγραφιές της είναι και ο «λευκός καρχαρίας» της Βαϊκάλης, που δείχνει «τα σαγόνια» του (Εικ. 5) μόνο τέσσερις μήνες το χρόνο.  Μετά του πέφτουν - για την ακρίβεια του λιώνουν-, μέχρι τον επόμενο χειμώνα.

Εικ. 5: Ο «Λευκός Καρχαρίας» της Βαϊκάλης. Credit: Theatlantic.com

Το Πανόραμα

Εικόνα 6 με 4 λέξεις: Λίμνη απέραντη, γλυκιά & άγρια.

Εικ. 6: Πανοραματική άποψη της «ατέλειωτης» Βαϊκάλης. Credit: commons.wikimedia.org

Πανίδα στο «Μπλε Μάτι»

Η λίμνη Βαϊκάλη προσφέρει καταφύγιο σε 1.200 είδη ζώων, 600 είδη φυτών, ενώ συμπεριλαμβάνει και τις μοναδικές φώκιες γλυκού νερού στον κόσμο (Εικ. 7). Από αυτά τα φυτά και ζώα, το 75% βρίσκεται μόνο στην περιοχή της Βαϊκάλης. Μερικά από τα ψάρια της μπορούν να επιβιώσουν σε βάθος μεγαλύτερο και από 1.600 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της, παρά την εκεί απίστευτη πίεση του νερού. Είναι τόσο καλά προσαρμοσμένες σε αυτές τις πιέσεις που κυριολεκτικά θα εκραγούν, εάν φθάσουν στην επιφάνεια, όπου η πίεση είναι πολύ πιο μικρή.

Από όλα τα ζώα που ζουν στη λίμνη της Βαϊκάλης, τα πιο ενδιαφέροντα και σπάνια είναι οι φώκιες γλυκού νερού. Οι επιστήμονες δεν είναι ακόμα απόλυτα σίγουροι πώς έφτασαν στη λίμνη, αν και υποτίθεται ότι ταξίδεψαν εδώ από την Αρκτική μέσα από ένα ποτάμι σε προϊστορικούς χρόνους[4]. Διαφέρουν από πολλές απόψεις από τις αρκτικές φώκιες, καθώς έχουν προσαρμοστεί στο κλίμα της Βαϊκάλης. Για παράδειγμα, έχουν περισσότερο αίμα, κάτι που τους επιτρέπει να κολυμπούν για περισσότερο από 70 λεπτά, ενώ μπορούν να κατέβουν και σε μεγάλα βάθη, φτάνοντας, μερικές φορές, μέχρι και 300 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού (ή του πάγου). Όταν το επιτρέπει ο καιρός, βγαίνουν στα βράχια για λίγο κουτσομπολιό (Εικ. 7).

Εικ. 7: Αγέλη από νέρπας (nerpas), όπως αποκαλούνται οι φώκιες της Βαϊκάλης. Credit: commons.wikimedia.org

Χλωρίδα στο «Μπλε Μάτι»

Στη λίμνη της Βαϊκάλης η φύση είναι πολύ γενναιόδωρη. Τα κωνοφόρα δάση διακοσμούν τις ακτές των ορεινών αλυσίδων και δημιουργούν μια μοναδική ομορφιά τοπίων, στεγάζουν ζώα και πουλιά και ζωντανεύουν το περιβάλλον. Το στολίδι του συστήματος των προστατευμένων περιοχών γύρω από τη Λίμνη είναι τα δάση της Τάιγκα (Εικ. 8). Αποτελούνται κυρίως από κωνοφόρα δένδρα, που φυτρώνουν το ένα δίπλα στο άλλο για να προστατευτούν από το κρύο και τον αέρα. Είναι πιο χαμηλά από τα συγγενικά τους είδη των νοτιότερων περιοχών της Ευρώπης, εξ αιτίας των φτωχών εδαφών στα οποία αναπτύσσονται. Τα κωνοφόρα (κυρίως πεύκα, έλατα,  ερυθρελάτη και λάριξ[5]) υπερτερούν, λόγω της μεγαλύτερης αντοχής τους στο κρύο.

Στη Τάιγκα υπάρχουν, επίσης, κάποια μικρά πλατύφυλλα φυλλοβόλα δέντρα, όπως σημύδα, ιτιές και λεύκες, ως επί το πλείστο σε περιοχές μακριά από ακραίες χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Τα πολύ νοτιότερα τμήματα της Τάιγκα μπορεί να έχουν και δέντρα όπως δρυς, σφεντάμι και φτελιές διάσπαρτα ανάμεσα στα κωνοφόρα, όπως και πολλά είδη μουριών[6].

Εικ. 8: Φωτογραφία από την Τάιγκα της Σιβηρίας[7]

Επίλογος

Έχω καταλάβει ότι η συγγραφή αυτών των αναρτήσεων ωφελεί πάνω απ’ όλα εμένα. Είμαι οπαδός του Μαχάτμα Γκάντι που έλεγε «Πρέπει να ζούμε σαν να πρόκειται να πεθάνουμε αύριο και να μελετάμε σαν να πρόκειται να ζήσουμε για πάντα». Ή κατά το ελληνικότερο «Γηράσκω δ΄ αιεί πολλά διδασκόμενος» για να χρησιμοποιήσω την αυθεντική φράση του Σόλωνα.

Μοιράζομαι αυτές τις αναρτήσεις με φίλες/φίλους ή τις στέλνω σε εφημερίδες για δημοσίευση, όχι για τα likes, που αρκετοί τα «χαρίζουν» χωρίς να ρίξουν μια ματιά στο κείμενο, αλλά για όσους αποφασίσουν να τα διαβάσουν.  Αυτοί είναι στο τέλος οι τυχεροί. Γιατί, ενώ εγώ ασχολούμαι τουλάχιστο μια βδομάδα για να μελετήσω το θέμα, να βρω το υλικό, να το διατυπώσω, να το διορθώσω, να βρω τις κατάλληλες φωτογραφίες, κτλ., οι φίλες και φίλοι, που πραγματικά ενδιαφέρονται, θα το διαβάσουν σε 10-15 λεπτά. 

Ανεξάρτητα πάντως από το πόσοι θα το διαβάσουν, και μάλιστα θα φθάσουν στον επίλογο, εγώ θα συνεχίσω να μελετώ  «σαν να πρόκειται να ζήσουμε για πάντα».

Πηγές και σύνδεσμοι

---

[1] Αλκυόνη Παπαδάκη (1999): Το τετράδιο της Αλκυόνης. Εκδόσεις Καλέντης.

[2] «Γη των μεταλλωρύχων», στην Κεντρική Σλοβακία

[3] http://whc.unesco.org/en/list/754

[4] https://lakebaikal.org/lake-baikal-fauna-and-flora/

[5] «Boreal Forest (Taiga)». Dr. Susan L. Woodward. Biomes of the World, Radford University.

[6] Βαϊκάλη - Βικιπαίδεια (wikipedia.org)

[7] https://taigarussia.weebly.com/uploads/9/9/6/7/9967851/155547765_orig.JPG?386