KUTNÁ HORA: ΤΟ ΘΗΣΑΥΡΟΦΥΛΑΚΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΒΟΗΜΙΑΣ

 

Kutná Hora: ΤΟ ΘΗΣΑΥΡΟΦΥΛΑΚΙΟ της ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗς ΒΟΗΜΙΑς

Ασήμι: Tο κρηπίδωμα  της ύπαρξης και ευδαιμονίας της

του Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Δρα Οικονομικής Γεωλογίας

Η ιστορία της εξόρυξης του αργύρου στην Ευρώπη ξεκίνησε περίπου πριν από 5.000 χρόνια. Οι σωροί σκωρίας που βρέθηκαν στη Μικρά Ασία και στα νησιά του Αιγαίου δείχνουν ότι το λευκό μέταλλο παραγόταν από την 4^η χιλιετία π.Χ. και βοήθησε τους πρώιμους πολιτισμούς στην Εγγύς Ανατολή και στην Αρχαία Ελλάδα να ευδαιμονίσουν, λόγω και της χρήσης του και ως νομίσματος. 

Περίπου το 1.200 π.Χ., το κέντρο παραγωγής αργύρου μεταφέρθηκε στα μεταλλεία του Λαυρίου, από όπου τροφοδοτούσε κυρίως την Πόλη-Κράτος της Αρχαίας Αθήνας, παρέχοντας το οικονομικό μέσο για την κατασκευή των ασύγκριτων  μνημείων της Ακρόπολης, αλλά και του αθηναϊκού στόλου, με τον οποίο οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοι τους νίκησαν τους Πέρσες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. Περίπου το 100 μ.Χ., το κέντρο της εξόρυξης του μεταφέρθηκε στην Ισπανία, όπου τα ορυχεία έγιναν σημαντικός προμηθευτής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Η ανάπτυξη της εξόρυξης αργύρου στην Κεντρική Ευρώπη (Γερμανία, Τσεχία, Σλοβακία κτλ.) πραγματοποιείται κυρίως κατά τη διάρκεια του Mεσαίωνα. Ωστόσο, κανένα άλλο γεγονός στην ιστορία του αργύρου δεν συγκρίνεται με την ανακάλυψη από τους Ευρωπαίους κατακτητές του πολύτιμου μετάλλου στην Αμερική, μετά την άφιξη του Κολόμβου στον Νέο Κόσμο το 1492. Τα γεγονότα που ξετυλίχθηκαν τα επόμενα χρόνια άλλαξαν για πάντα την ιστορία του ασημιού, αλλά και ολόκληρου του κόσμου.

Kutná Hora

Αν η Τσεχία θεωρείται η καρδιά της Ευρώπης, τότε η Kutná Hora, μαζί με τη Πράγα από την οποία απέχει μόλις 60 χλμ., αποτελεί το «μυοκάρδιο» της (Εικ. 1). 

Εικ. 1: Η γεωγραφική θέση της Kutná Hora στα πλαίσια της Ευρώπης και της Τσεχίας[i]

Η ιστορία της Kutná Hora χρονολογείται από τον 13^ο αιώνα, ενώ η ίδρυση της πόλης συνδέεται με την παρουσία και παράδοση των μεταλλείων αργύρου σε αυτή την περιοχή, η εξόρυξη των οποίων άρχισε ήδη τον 10^ο αιώνα. Το 1280 ο Τσέχος Βασιλιάς Βεντσέσλας  ο 2^ος απένειμε στην Kutná Hora τον τίτλο του Μεταλλευτικού Οικισμού, που για την εποχή εκείνη αποτελούσε σημαντικό προνόμιο. Το 1300 ο ίδιος Βασιλιάς εξέδωσε νόμο για τα ορυχεία («Lus regale montanorum») που αναφερόταν στα βασιλικά δικαιώματα επί της εξόρυξης και κοπής του αργύρου. Στην ουσία εισήγαγε ένα νέο νόμισμα, το οποίο πολύ σύντομα έγινε περιζήτητο σε όλη την Κεντρική Ευρώπη (Εικ. 2).  Ήταν γνωστό ως «το γρόσι της Πράγας» (στα λατινικά grossus Pragensis), ωστόσο η κοπή του γινόταν στο νομισματοκοπείο της Kutná Hora.  

[Εικ. 2: Οι δύο όψεις του ασημένιου grossus Pragensis [ii

Το 1318, περίπου 20 χρόνια μετά την έκρηξη «του ασημένιου πυρετού», που έφερε εδώ αρκετές χιλιάδες ανθρώπους, ο ταχέως αναπτυσσόμενος οικισμός έγινε Βασιλική Πόλη, αφού κέρδισε τα προνόμια της από τον Βασιλιά Ιωάννη του Λουξεμβούργου. Στα τέλη του 14^ου και 15^ου αιώνα, η πόλη ισχυροποιείται ακόμα περισσότερο με την υποστήριξη του Βασιλιά Βεντσέσλας του 4^ου, του σημαντικότερου ηγεμόνα της Βοημίας, του ιδρυτή, μεταξύ άλλων, του Πανεπιστήμιου του Καρόλου της Πράγας, του παλαιότερου και μεγαλύτερου πανεπιστημίου της Τσεχίας και μεταξύ των παλαιότερων πανεπιστημίων της Ευρώπη και τον κόσμο.

Η παρακμή της πόλης συνέβη κατά τη διάρκεια των γνωστών ως πολέμων των Χουσιτών που είχε σαν αιτία τη θρησκευτική μεταρρύθμιση. Η πόλη δέχθηκε πολλές επιθέσεις, ενώ μεταξύ του πληθυσμού της σημειώθηκαν εθνικιστικές και θρησκευτικές συρράξεις. Το 1424 η Kutná Hora κάηκε ολοκληρωτικά. Εδώ εγκαταστάθηκαν, μετά τη μεγάλη καταστροφή, οι λεγόμενοι κάτοικοι του Tábor.

Η πόλη άρχισε να ανθίζει και πάλι κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Γεώργιου των Ποντιεμπράτοι και του Βλαδισλάβου του 2^ου. Στα τέλη του 15^ου αιώνα, η Kutná Hora ανταγωνιζόταν σε αίγλη την Πράγα, αφού εδώ υπήρχε και το θησαυροφυλάκιο της Βοημίας. Ωστόσο, ο επόμενος αιώνας έφερε το τέλος της κοπής του «γροσιού», μείωση των αποδόσεων των μεταλλείων και χαμηλότερη κερδοφορία στην εξόρυξη, λόγω της εισαγωγής φθηνού αργύρου από τη Νότια Αμερική. Τον 18^ο αιώνα ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε από περίπου 2.700 σε 7 χιλιάδες, τον επόμενο αιώνα σε 14 χιλιάδες, ενώ σήμερα αριθμεί περίπου 21 χιλιάδες κατοίκους. Η σημερινή ευημερία της Kutná Hora οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στο τουριστικό ρεύμα που έφερε η ένταξη του ιστορικού της κέντρου στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.

Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Ο πλούτος των ορυχείων της Kutná Hora - ειδικά το ορυχείο ΄Οσελ - έγινε ένας από τους πυλώνες της βασιλικής εξουσίας στη Βοημία και η κύρια πηγή χρημάτων για τα υπέροχα κτίρια και μνημεία που συμβολίζουν την ευπορία της πόλης κατά τον 14^ο αιώνα.

Ανάμεσα στα πιο πάνω δεσπόζουν η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, ένα στολίδι της ύστερης γοτθικής περιόδου, και ο καθεδρικός ναός της Παναγίας στο Sedlec (Σέντλετς), ο οποίος αποκαταστάθηκε σύμφωνα με το ρυθμό μπαρόκ των αρχών του 18^ου αιώνα. Αυτά τα αριστουργήματα σήμερα αποτελούν μέρος ενός καλοδιατηρημένου μεσαιωνικού αστικού ιστού μαζί με μερικές, ιδιαίτερα καλαίσθητες, ιδιωτικές κατοικίες.

Αυτό το εντυπωσιακό κέντρο της Kutná Hora έγινε αποδεκτό από την ΟΥΝΕΣΚΟ ως μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και καταγράφηκε στον αντίστοιχο κατάλογο της το 1995[iii]. Περιλαμβάνει τα παρακάτω οικοδομήματα.

1.       Η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας

Το πιο εντυπωσιακό μνημείου της Kutná Hora είναι η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας (Εικ. 3), ένα γοτθικό διαμάντι του οποίου το εσωτερικό είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες, υαλογραφήματα (βιτρό) κτλ. που απεικονίζουν την κοσμική ζωή της μεσαιωνικής/μεταλλευτικής πόλης (Εικ. 4-6).

Εικ. 3: Το ιστορικό κέντρο της Kutná Hora, όπου δεσπόζει η αρχιτεκτονικά εντυπωσιακή εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας[iv]

Αυτό το έργο επηρέασε σημαντικά την αρχιτεκτονική της Κεντρικής Ευρώπης, όπου κτίστηκαν πολλοί ναοί στην ίδια περίπου τεχνοτροπία. Αποτελεί και σήμερα την πρώτη στάση για κάθε ντόπιο και ξένο επισκέπτη της πόλης. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι το όνομα της εκκλησίας δεν είναι τυχαίο. Η Αγία Βαρβάρα είναι η προστάτιδα των μεταλλωρύχων.  

Εικ. 4-6: Yαλογραφήματα και το εκκλησιαστικό όργανο στο ναό της Αγίας Βαρβάρας[v] 

2.       O καθεδρικός ναός της Παναγίας του Sedlec.

Το Sedlec, που βρίσκεται 1,5 χλμ. ΒΑ του ιστορικού κέντρου, φιλοξενεί κυρίως τον Καθεδρικό Ναό της Παναγίας (Εικ. 7) που ιδρύθηκε το 1142 και ανακαινίστηκε σε ρυθμό μπαρόκ στις αρχές του 18^ου αιώνα. Μαζί με την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας είναι τα δύο βασικά μνημεία της Kutná Hora στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Το κύριο χαρακτηριστικό του ναού είναι ότι στο εσωτερικό του, πέραν των εικόνων, τα υπόλοιπα αντικείμενα - π.χ. οι πολυέλαιοι – είναι φτιαγμένοι από ανθρώπινα οστά (Εικ. 7). Γι’ αυτό το λόγο, ο ναός είναι γνωστός και ως η «εκκλησία των οστών» (Kostnice στα Τσέχικα).  

Εικ. 7: Η «Εκκλησία των Οστών» στο Sedlec[vi]

3.       Το Μουσείο του Αργύρου (Μικρό Κάστρο)

Το Hradek (το Μικρό Κάστρο ή Παλάτι στα ελληνικά) είναι ένα ενδιαφέρον παράδειγμα γοτθικού μικρού παλατιού της Κεντρικής Ευρώπης (Εικ. 8) που διατηρείται στην αρχική του κατάσταση τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά.

Εικ. 8: Το καλοδιατηρημένο εσωτερικά και εξωτερικά Μικρό Κάστρο, σημερινό Μουσείου του Αργύρου[vii] 

Τώρα έχει μετατραπεί σε Μουσείο του Αργύρου, όπου ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει την ιστορία της εξόρυξης του ασημιού, τους τρόπους επεξεργασίας του και του ρόλου του για την ιστορία και εξέλιξη αυτής της πόλης. Στα πλαίσια της επίσκεψης του έχει την ευκαιρία να δει ένα αρκετά μεγάλο τμήμα ανακαινισμένης στοάς, από όπου γινόταν η εξόρυξη του αργύρου (Εικ. 9).   

Εικ. 9: Επίσκεψη στη υπόγεια στοά Osel, την κύρια πηγή ασημιού της Βοημίας στο Μεσαίωνα[viii]

4.       Το Ιταλικό Δικαστήριο (Vlašský dvůr)

Το Ιταλικό Δικαστήριο είναι ένα σύμπλεγμα κτηρίων που στεγάζει το Δημαρχείο, την έκθεση του νομισματοκοπείου, το βασιλικό παλάτι, την αίθουσα ακροάσεων (Εικ. 10) και το γοτθικό παρεκκλήσι του Αγίου Ιακώβου με τοιχογραφίες σε ρυθμό αρ-νουβώ. Πήρε το όνομα του από τους Ιταλούς εμπειρογνώμονες που ήταν στην πρώτη γραμμή της νομισματικής μεταρρύθμισης της τότε περιόδου.  Στον πυρήνα του βρίσκεται το πρώην Βασιλικό Παλάτι με το  νομισματοκοπείο, το οποίο ιδρύθηκε πριν από το 1300 από τον Βασιλιά Βεντσέσλας τον 2^ο και αργότερα ανακαινίστηκε πολλές φορές. Από το 1962 έχει κηρυχθεί ως Εθνικό Πολιτιστικό Μνημείο της Τσεχίας.

Εικ. 10: Η αίθουσα ακροάσεων του Ιταλικού Δικαστηρίου με έπιπλα που χρονολογούνται από το τέλος της γοτθικής περιόδου[ix]

Επίλογος

Η ιστορία της Kutná Hora είναι ακόμη ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πως οι ορυκτές πρώτες ύλες, (και ειδικά τα πολύτιμα μέταλλα) διαδραματίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στην ευημερία μιας συγκεκριμένης περιοχής. 

Είχα τη τύχη και τη χαρά να επισκεφθώ την Kutná Hora πολλές φορές μαζί με τη γυναίκα μου Όλγα, που η αδίσταχτη φύση μάς την άρπαξε μόλις στα 46 της χρόνια. Αυτό το δημοσίευμα είναι αφιερωμένο στη μνήμη της.  

Πηγές

[i] https://www.pinterest.com/pin/311522499198264074/

[ii] https://cs.wikipedia.org/wiki/Pra%C5%BEsk%C3%BD_gro%C5%A1

[iii] https://whc.unesco.org/en/list/732/

[iv] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kutn%C3%A1_Hora_(004).jpg

[v] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Viribus_Unitis_-_stained_glass_in_Kutna_Hora.jpg, https://www.todoinprague.com/destinations/kutna-hora/, https://cs.m.wikipedia.org/wiki/Soubor:Cathedral_St_Barbara_-_organs.jpg

[vi] https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ab/Kostnice_Sedlec.JPG

[vii] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hr%C3%A1dek_-_Museum_of_Silver_01(js).jpg

[viii] https://www.kudyznudy.cz/aktivity/ceske-muzeum-stribra-v-kutne-hore-jedinecna-mozn

[ix]https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/33/Italian_court_at_Kutn%C3%A1_Hora_IMG_3501.JPG