Το Γεωπάρκο Σοβραρβης-Πυρηναιων

Εκεί που τα σύννεφα κοιμούνται αγκαλιά με τις κορυφές του Μόντε Περδίδο

του Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Δρα Οικονομικής Γεωλογίας

Εισαγωγή

H περιοχή της Σοβράρβης-Πυρηναίων ανήκει στο Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων από το Σεπτέμβρη του 2006. Η εκπληκτική γεωλογική κληρονομιά και η αειφόρος ανάπτυξή της είναι αυτά που της έδωσαν μια περίβλεπτη θέση στα Δίκτυα του Εκπαιδευτικού, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΥΝΕΣΚΟ).

Το Γεωπάρκο εκτείνεται σε μία περιοχή 2.202 χλμ². Γεωγραφικά ταυτίζεται με τη κομητεία της Σοβράρβης (Comarca de Sobrarbe). Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Ισπανίας, στην επαρχία Huesca (Αραγονία), στη νότια πλαγιά των Πυρηναίων, ενώ στα βόρεια συνορεύει με τη Γαλλία. H Σοβράρβη εντοπίζεται στην καρδιά των Πυρηναίων (Εικ. 1) και, δεδομένου ότι είναι το μόνο γεωπάρκο αυτής της οροσειράς, είναι επίσης γνωστό ως το Γεωλογικό Πάρκο των Πυρηναίων. Στο παρόν άρθρο το αποκαλούμε ως Γεωπάρκο της Σοβράρβης- Πυρηναίων.

Εικ. 1: Η γεωγραφική θέση του Γεωπάρκου της Σοβράρβης- Πυρηναίων [1].

Τα υπέροχα τοπία του εξακολουθούν να μαρτυρούν τις διαδικασίες που έχουν λάβει χώρα κατά τη διάρκεια των 500 εκατομμυρίων χρόνων από τη έναρξη της δημιουργίας του. Με τη μισή έκταση να έχει χαρακτηριστεί και ως Εθνικό Πάρκο (Ορδέσα – Μόντε Περδίδο), η βίο- και γεω-ποικιλότητα της Σοβράρβης είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Τα ίδια απότομα ανάγλυφα, τα οποία κράτησαν απομονωμένη την περιοχή και εμπόδισαν την οικονομική της ανάπτυξη, διατηρούνται μέχρι σήμερα σχεδόν αμετάβλητα προσφέροντας μια πλούσια και μοναδική φυσική και πολιτιστική κληρονομιά.

Γεωλογία

Το Γεωπάρκο χαρακτηρίζεται από την παρουσία δυο ορογενετικών σειρών (της παλαιότερης Βαρίσκιας και της νεότερης Αλπικής), διεργασίες μεταμορφώσεων και μαγματισμού, ιζηματογενή πετρώματα βαθιών θαλασσών, ασβεστολιθικές ρηχές πλατφόρμες, ηπειρωτικά κροκαλοπαγή και ένα ευρύ φάσμα γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών (από παγετώνες, καρστ, ορεινά ποτάμια, κ.α.).

Το κύριο γεωλογικό ιστορικό είναι ο σχηματισμός της οροσειράς των Πυρηναίων, ως αποτέλεσμα της Αλπικής ορογένεσης. Βέβαια εδώ εμφανίζονται πετρώματα του Καμβρίου έως του Τεταρτογενούς. Τα ψηλότερα βουνά απαρτίζονται από Κρητιδικούς και Παλαιογενείς σχηματισμούς, όπως είναι οι ορεινοί όγκοι του Μόντε Περδίδο (Monte Perdido) και Κοτιέλλα (Cotiella). Ο ορεινός όγκος του Μόντε Περδίδο (Εικ. 2) αποτελεί το τρίτο ψηλότερο βουνό (3.350μ) των Πυρηναίων.

Εικ. 2: Ο ορεινός όγκος του Μόντε Περδίδο [2]

Το Κέντρο Επισκεπτών

Εκεί όπου διασταυρώνονται οι δύο κύριοι δρόμοι της Σοβράρβης υπάρχει ένα μεσαιωνικό κάστρο (Εικ. 3), το οποίο, λόγω της προνομιακής του τοποθεσίας, της αριστοκρατικής του αρχιτεκτονικής και της εύκολης πρόσβασης, έχει επιλεγεί ως έδρα του Γεωπάρκου, του Τεχνικού Γραφείου, της Αίθουσας Προβολών & Διαλέξεων και του Τοπικού Τουριστικού Γραφείου (Εικ. 4).

Εικ. 3: Το Μεσαιωνικό κάστρο της Aínsa, η έδρα του Γεωπάρκου της Σοβράρβης- Πυρηναίων [3].

Εικ. 4: Διάφορα τμήματα του Κέντρου Επισκεπτών [1]

Το δίκτυο των γεω-διαδρομών

Πρόκειται για ένα δίκτυο 30 αυτό-καθοδηγούμενων διαδρομών, που επιτρέπουν στους επισκέπτες να έχουν πρόσβαση στους πιο σημαντικούς γεωλογικούς χώρους της περιοχής και να κατανοήσουν την προέλευση και τη σημαντικότητα τους (Εικ. 5).

Εικ. 5: Χάρτης των Γεωδιαδρομών και Γεωτόπων του Γεωπάρκου της Σοβράρβης- Πυρηναίων 1

Όλες οι διαδρομές έχουν σχεδιαστεί έτσι, ώστε να μπορούν να καλυφθούν με τα πόδια. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για διαδρομές μικρής ή μεγάλης διάρκειας, εκτός κάποιων που συνδυάζουν τη χρήση οχήματος με μονοπάτια. Τρεις από τις διαδρομές έχουν διασυνοριακό χαρακτήρα, δίνοντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να απολαύσουν τη γεωλογική κληρονομιά ολόκληρου του γεωπάρκου. Εκτός από αυτές, υπάρχουν και 13 διαδρομές για ποδηλάτες βουνού.

Στο πάρκο έχουν υπαχθεί συνολικά 106 γεώτοποι, όπου ο επισκέπτης μπορεί να ενημερωθεί επί τόπου για τα επί μέρους γεωλογικά φαινόμενα με τη βοήθεια λεπτομερών και απλουστευμένων επιγραφών.

Μεταλλευτικά Μονοπάτια

Τα αποθέματα σιδήρου, αργύρου και μολύβδου ήταν γνωστά πριν από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Τα μεταλλεία έφτασαν στο απόγειο τους κατά τη διάρκεια του 16^ου αιώνα, ειδικά τα βασιλικά ορυχεία του Parzán, ενώ αργότερα άρχισαν να παρακμάζουν μέχρι και τον 20^ο αιώνα. Το τελευταίο μεταλλείο εγκαταλείφθηκε τη δεκαετία του 1970. Εκτός από τα πιο πάνω μέταλλα, εξορύχθηκαν εδώ και τα ψευδάργυρος, κοβάλτιο, νικέλιο και αλάτι. Από το σίδηρο της περιοχής κατασκευάστηκαν τα κιγκλιδώματα του περίφημου μοναστηριού του Αγίου Λορένζου του Εσκοριάλ στη Μαδρίτη.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, αποφασίστηκε η επεξεργασία του μεταλλεύματος να γίνεται στη Γαλλία. Έτσι, κατασκευάστηκε μια εναέρια γραμμή, γνωστή ως «El Transpirenaico» (Εικ. 6) για να μεταφέρει μικρά βαγόνια φορτωμένα με γαληνίτη από την περιοχή «Hospital de Parzán» (το οποίο δεν υπάρχει πια) στο "Pont de Moudang", διασχίζοντας τα σύνορα σε ύψος 2464 μέτρα, κατά μήκος μιας διαδρομής μεγαλύτερης από 10 χλμ. Σήμερα αποτελεί ένα αξιοθέατο με μεγάλη επισκεψιμότητα.

Εικ. 6: Μικρό τμήμα της παλιάς εναέριας γραμμής μήκους 10 χλμ. για τη μεταφορά του μεταλλεύματος από τα μεταλλεία του Hospital de Parzán της Ισπανίας στη Γαλλία. [4]

O Καταρράκτης του Σορρόσαλ (Sorrosal)

Ένα άλλο τοπίο που αποτελεί στόχο επισκέψεων, κυρίως θαρραλέων ορειβατών, είναι ο Καταρράκτης του Σορρόσαλ. Η αναρρίχηση διευκολύνεται από την παρουσία σιδερένιων κρίκων, σκαλοπατιών, κτλ. (Εικ. 7). Ωστόσο, η διαδρομή είναι επικίνδυνη, για αυτό και είναι υποχρεωτική η προηγούμενη εμπειρία και η χρήση κατάλληλου εξοπλισμού ασφαλείας. Στην Εικ. 8 είναι φανερή η τραχύτητα του ανάγλυφου, η άγρια ροή του καταρράκτη, αλλά και τα αξιοσημείωτα γεωλογικά φαινόμενα που τον συνοδεύουν (έντονες πτυχώσεις με τοπικές ολισθήσεις, κ.α.).

Εικ. 7-8: O καταρράκτης του Σορρόσαλ με εντυπωσιακά φυσικά και γεωλογικά φαινόμενα [5] [6]

Ο Βιότοπος της Ορδέσα Βινιαμάλα (Ordesa Viñamala)

Ο Βιότοπος της Ορδέσα Βινιαμάλα (Εικ. 9) συγκροτεί μια από τις καλύτερες αναπαραστάσεις των ορεινών οικοσυστημάτων των Πυρηναίων και συγκεκριμένα των φυσικών συστημάτων, των σχηματισμών που προήλθαν από τη διάβρωση και τους παγετώνες, καθώς και των εκτεταμένων σχηματισμών φυτών μοναδικής αξίας. Φιλοξενεί εξαιρετικά είδη χλωρίδας και πανίδας περιφερειακής και διεθνούς σημασίας. Πολλά από αυτά απειλούνται με κάποιο βαθμό εξαφάνισης, γι’ αυτό και η συντήρηση τους είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Εικ. 9: Πανοραματική άποψη του Βιότοπου/Κοιλάδας της Ορδέσα Βινιαμάλα [7]

Ο Βιότοπος υπάγεται και στο Πρόγραμμα «Άνθρωπος και Βιόσφαιρα», το οποίο, με μια διεπιστημονική ατζέντα έρευνας και ανάπτυξης, στοχεύει στη βελτίωση της σχέσης των ανθρώπων με το περιβάλλον σε παγκόσμιο επίπεδο. Το Πρόγραμμα χρησιμοποιεί το Δίκτυο των Βιοτόπων ως μέσο για την ανταλλαγή γνώσεων, την έρευνα & παρακολούθηση, καθώς και την εκπαίδευση & κατάρτιση.

Oι Διαδρομές των Μεγαλίθων

Από τον Ιούνιο του 2015, η Περιφέρεια της Σοβράρβης είναι μέρος της Πολιτιστικής Διαδρομής του Συμβουλίου της Ευρώπης «Η Ευρωπαϊκή Διαδρομή του Μεγαλιθικού Πολιτισμού». Με αυτόν τον τρόπο, η Σοβράρβη έγινε η πρώτη περιοχή στη νότια Ευρώπη που συμμετέχει σε αυτό το Δίκτυο, στο οποίο περιλαμβάνονται τα μνημεία της Δανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας, των Κάτω Χωρών και της Σουηδίας. Oι μεγάλιθοι είναι μεγάλοι προϊστορικοί ογκόλιθοι που έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή δομών ή μνημείων. Μόνο στην Ευρώπη υπάρχουν πάνω από 35.000 και επεκτείνονται από τη Σουηδία έως τη Μεσόγειο. Οι περισσότερες μεγαλιθικές δομές κτίστηκαν ή καλύτερα «στήθηκαν» μεταξύ της Νεολιθικής περιόδου και της Εποχής του Χαλκού. Στις Εικ. 10-11 εμφανίζονται δυο από τα πολλά μεγαλιθικά μνημεία, που βρίσκονται μέσα στο Γεωπάρκο.

Εικ. 10-11: Τα μεγαλιθικά μνημεία Πιάτρα (Piatra) και Τέλλα (Tella) του Γεωπάρκου [8]

Άλλες δραστηριότητες

Είναι προφανές ότι η διοίκηση του Γεωπάρκου δεν περιορίζεται μόνο στην υποδοχή και διευκόλυνση των επισκεπτών. Αναλαμβάνει σωρεία άλλων πρωτοβουλιών, όπως για παράδειγμα την οργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων και εξειδικευμένων εκδρομών, επιστημονικές εθνικές και διεθνείς εκδηλώσεις και συνέδρια. Συμμετέχει ενεργά στα ευρωπαϊκές και παγκόσμιες διασκέψεις των Γεωπάρκων και Πολιτιστικών Διαδρομών της ΟΥΝΕΣΚΟ κοκ.

Αντί για επίλογο

Ύστερα από μια χειμερία νάρκη ένδεκα χρόνων, στην οποία είχε υποπέσει η προσπάθεια του πρώην ΙΓΜΕ για ένταξη του Γεωπάρκου της Λαυρεωτικής στους καταλόγους της ΟΥΝΕΣΚΟ, άρχισε εδώ και κάποιους μήνες η πρωτοβουλία του Ανδρέα Τσάκου, Γ.Δ. της ΕΑΓΜΕ, σε συνεργασία με διάφορους εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς φορείς, για ολοκλήρωση του έργου. Ευχόμαστε όπως δούμε σύντομα την περιοχή αυτή, με τις γεωλογικές και μεταλλευτικές μοναδικότητες της, στον Ευρωπαϊκό & Παγκόσμιο Κατάλογο των Γεωπάρκων (Εικ. 12).