Μπάνσκα Στιάβνιτσα: H Γη των Μεταλλωρύχων (Terra Banensium)

Μπάνσκα Στιάβνιτσα 

H Γη των Μεταλλωρύχων (Terra Banensium)

Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς και ένα Υπόδειγμα για το Λαύριο

από

Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδη, Δρα Οικονομικής Γεωλογίας

1. Εισαγωγή

Μπάνσκα Στιάβνιτσα (Banská Štiavnica), μια πόλη στην καρδιά της Ευρώπης (Εικ. 1), με μια ασυνήθιστη μεταλλευτική διαδρομή, που ξεκίνησε στην ύστερη εποχή του χαλκού (10^ος - 8^ος αιώνας π.Χ.) και επιβραβεύθηκε το 1993 μ.Χ., όταν 86 τεχνικά και πολλά άλλα ιστορικά μνημεία της εντάχθηκαν στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Εκπαιδευτικού, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, δηλ. της ΟΥΝΕΣΚΟ.

Η Μπάνσκα Στιάβνιτσα  είναι η παλαιότερη και, κατά το παρελθόν, η σημαντικότερη πόλη της Σλοβακίας. Η φήμη της οφείλεται στον ορυκτό της πλούτο, δηλ. των μεταλλευμάτων βασικών και πολύτιμων μετάλλων (ιδιαίτερα του αργύρου και του χρυσού), τα οποία εξορύσσονταν στην πόλη και τα περίχωρά της για περισσότερο από δύο χιλιάδες χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκμετάλλευση χρυσοφόρου μεταλλεύματος συνεχίζεται ακόμα και σήμερα στο κοίτασμα Ροζαλία, που αποτελεί και το μοναδικό σε λειτουργία μεταλλείο του ευγενούς μετάλλου στην Κεντρική Ευρώπη.

Η πόλη της Μπάνσκα Στιάβνιτσα οφείλει τη φήμη της όχι μόνο στην εκμετάλλευση ορυκτών πρώτων υλών, αλλά και στην προσφορά της στην εκπαίδευση, αφού το 1762 ιδρύθηκε εδώ μία από τις πρώτες  Μεταλλευτικές Ακαδημίες του κόσμου.

Εικ. 1: Η γεωγραφική θέση της Μπάνσκα Στιάβνιτσα στην Ευρώπη (Πηγή: Google maps)

2. Ιστορικά στοιχεία της εξορυκτικής βιομηχανίας της Μπάνσκα Στιάβνιτσα

Η γεωλογική ιστορία της Μπάνσκα Στιάβνιτσα ξεκίνησε πριν από περίπου 16,5 εκατομμύρια χρόνια, όταν πολλές ηφαιστειακές εκρήξεις δημιούργησαν ένα τεράστιο στρωματο-ηφαίστειο (stratovolcano), με κώνο ύψους 4 χλμ.  Μετά την ολοκλήρωση της ηφαιστειακής δραστηριότητας, το εσωτερικό του ηφαιστείου άρχισε να ψύχεται και να καταρρέει, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η γνωστή καλδέρα της Μπάνσκα Στιάβνιτσα. Συγχρόνως, διανοίγονταν ρωγμές μέσα από τις οποίες κυκλοφόρησαν υδροθερμικά διαλύματα. Το τελικό αποτέλεσμα αυτών των φυσικών διαδικασιών ήταν οι φλέβες με τα βασικά (Cu, Pb, Zn) και πολύτιμα μέταλλα (Au, Ag).

2.1  Η εξορυκτική δραστηριότητα στην αρχαιότητα

Οι μεταλλοφόρες φλέβες αναπαύονταν στο υπέδαφος της  Μπάνσκα Στιάβνιτσα μέχρι περίπου την ύστερη εποχή του χαλκού, όταν εμφανίστηκαν εδώ οι πρώτοι νομάδες που αναζητούσαν μέταλλα. Ο πρώιμος οικισμός που συνδέεται με την εξόρυξη και επεξεργασία μετάλλων βρισκόταν στο ύψωμα του Σίτνο, στο ψηλότερο σημείο της οροσειράς της Στιάβνιτσα (σε ύψος 1009 μέτρων). Εδώ σήμερα απαντώνται τα ερείπια του κάστρου του Σίτνο (Εικ. 2), που χτίστηκε τον 13^ο αιώνα μ.Χ. στη θέση ενός αρχαίου οχυρού της Εποχής του Χαλκού.

Εικ. 2: Τα ερείπια του κάστρου του Σίτνο (Πηγή:  https://www.banskastiavnica.travel)

Ενδείξεις για την παρουσία και αναζήτηση μεταλλευμάτων από τους Κέλτες τον 3^ο και 2^ο αιώνα π.Χ. αποτελούν τα αρχαιολογικά ευρήματα οικισμού και παραγωγής μετάλλων (κυρίως σιδήρου) στο χωριό Μπέλουϊ (Beluj), που βρίσκεται νότια του Σίτνο. Η ραδιοχρονολόγηση των ευρημάτων και αρχαίων νομισμάτων υποδεικνύουν ότι οι πρώτες ύλες προέρχονταν από την περιοχή της οροσειράς της Στιάβνιτσα. Οι Κέλτες, εκτός του σιδήρου, έψαχναν για προσχωματικό χρυσό στα γύρω ρέματα και ποτάμια με τη χρήση κοσκίνων.

2.2  Η εξορυκτική δραστηριότητα στο Μεσαίωνα

Στην περιοχή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα υπήρχε εξόρυξη Ag και Au ήδη τον 10^ο αιώνα μ.Χ. Αρχαιολογικά ευρήματα τόσο στην πόλη, όσο και στο λόφο Γκάνζενμπεργκ, πιστοποιούν την ύπαρξη ενός συγκροτήματος οικισμών, που χρονολογείται από τον 11^ο αιώνα μ.Χ. Η εντατική μεταλλευτική δραστηριότητα ξεκίνησε τον 12^ο αιώνα, γεγονός το οποίο τεκμηριώνεται και σε γραπτό κείμενο από το 1156 μ.Χ., στο οποίο η περιοχή αποκαλείται  Terra Banensium (Γη των Μεταλλωρύχων). Η πρώτη γραπτή αναφορά για την εξόρυξη αργύρου είναι του 1217 μ.Χ., ενώ το 1238 μ.Χ. απονέμονται στον οικισμό της Μπάνσκα Στιάβνιτσα τα Προνόμια Μεταλλευτικής Πόλης από τον βασιλιά Μπέλα τον 4^ο.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα, η οποία συνεχίστηκε σε όλο το Μεσαίωνα, είχε ως αποτέλεσμα και την κατακόρυφη αστικοποίηση της πόλης, που αναπτύχθηκε και στις δύο πλευρές της μετέπειτα πλατείας της Αγίας Τριάδας. Ωστόσο, το 1442 - 1443 η πόλη είχε τεράστιες απώλειες, λόγω του πολέμου ενάντια στον Ουγγρικό Θρόνο και επακόλουθο σεισμό. Οι εκκλησίες, τα αστικά σπίτια, τα κάστρο και τα ορυχεία υπέστησαν μεγάλες ζημιές. Αυτά τα γεγονότα προκάλεσαν μια οικοδομική έκρηξη, όχι μόνο στην εκκλησιαστική και αστική αρχιτεκτονική, αλλά και σε νέους τύπους κτιρίων, όπως το Δημαρχείο (1488 μ.Χ., Εικ. 3). Το 1488 - 1492 χτίστηκε στο κέντρο της πόλης ο Ναός της Αγίας Αικατερίνης (Εικ. 3), ύστερου γοτθικού ρυθμού. Στα μέσα του 16^ου αιώνα, κατασκευάστηκαν τα κτίρια της απαράμιλλης πλατείας της Αγίας Τριάδας (Εικ. 3).

Εικ.3: Τα επιβλητικά κτίρια του Δημαρχείου και του Ναού της Αγίας Αικατερίνης (αριστερά) και η Πλατεία της Αγίας Τριάδας στο κέντρο της Μπάνσκα Στιάβνιτσα

Στις αρχές του 16^ου αιώνα υπήρχαν στην ευρύτερη περιοχή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα 426 ανεξάρτητες μεταλλευτικές επιχειρήσεις.

Ανάμεσα στα ιστορικά ορόσημα της Μπάνσκας Στιάβνιτσας κύρια θέση έχει η χρήση πυρίτιδας, ως μέσου εξόρυξης (αντί για το σφυρί και καλέμι), η οποία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στον κόσμο στις 8 Φεβρουαρίου του 1627 στην στοά Χόρνα Μπιέπερ (Horná Bieber).  

Η συνέχεια ήταν όμως εξίσου εντυπωσιακή. Χάρη στη μεγαλοφυΐα των M.K.Hell, S.Mikovíni και J.K.Hell, αναπτύχθηκαν τον 18^ο αιώνα το σύστημα δεξαμενών και οι αντλίες νερού με χρήση υδραυλικού τροχού. Η Μπάνσκα Στιάβνιτσα έγινε το σημαντικότερο κέντρο εξόρυξης πολύτιμων μετάλλων στην μοναρχία των Αψβούργων. Εκτός από αυτά, σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν, μέσα  στα μεταλλευτικά φρεάτια, μηχανές για την κίνηση των ανελκυστήρων με τη χρήση βαρούλκου.

Εξάλλου η γιγάντωση της εξορυκτικής δραστηριότητας απαιτούσε καλύτερη επεξεργασία του μεταλλεύματος. Άρχισε να χρησιμοποιείται η μέθοδος θραύσης του μεταλλεύματος με κρουστικές κεφαλές, οι οποίες λειτουργούσαν με τη βοήθεια  υδραυλικού τροχού (αντί της χειροδιαλογής του πλούσιου μεταλλεύματος και λειοτρίβησης με πέτρες) (Εικ. 4). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την κατεργασία πολύ μεγαλύτερων ποσοτήτων μεταλλεύματος από όσες στο παρελθόν, αφού με τους κάθετους κρουστικούς μύλους  έγινε εφικτή  η λειοτρίβηση και των φτωχών μεταλλευμάτων. 

Εικ. 4: Θραύση μεταλλεύματος με τη χρήση κρουστικών κεφαλών με κίνηση από υδραυλικό τροχό (Πηγή: Karsten Ivan -2019)

Η ανάγκη για περισσότερη υδραυλική ενέργεια επέβαλε την επέκταση του δικτύου των τεχνητών δεξαμενών – καναλιών, τα νερά των οποίων παρείχαν κίνηση για τα εξορυκτικά μηχανήματα, τις μηχανές άντλησης νερού και τις μονάδες επεξεργασίας και κατεργασίας του μεταλλεύματος. Αυτό το προηγμένο σύστημα διαχείρισης των τεχνητών δεξαμενών νερού, όχι μόνο έσωσε τη μεταλλευτική βιομηχανία της Μπάνσκα Στιάβνιτσα, αλλά και, σύμφωνα με το υπόδειγμα της, αναπτύχθηκε η τεχνολογία του εξοπλισμού αποστράγγισης υπογείων, το οποίο αποτέλεσε υπόδειγμα για άλλα μεταλλεία σε όλο τον κόσμο μέχρι τον 19^ο αιώνα (Δ. Κωνσταντινίδης, Blog Ορυκτός Πλούτος, 2019).

Το 1755 ο Μ. K. Hell έθεσε σε λειτουργία τη νέα εφεύρεσή του,  μια αντλία για τη λειτουργία της οποίας χρησιμοποίησε, εκτός από το νερό, και ένα νέο στοιχείο, τον πεπιεσμένο αέρα. Η συσκευή είχε επαναστατικό σχεδιασμό και ήταν πολύ πιο μπροστά από την εποχή της. Στην περιοχή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα κατασκευάστηκαν τα περισσότερα τέτοια μηχανήματα στην Ευρώπη.

Η μεγάλη πρόοδος στον τομέα των τεχνικών εξόρυξης και κατεργασίας και της διαχείρισης του νερού στη μεταλλευτική βιομηχανία της περιοχής είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ίδρυση και λειτουργία μίας εκ των πρώτων στον κόσμο Μεταλλευτικών Ακαδημιών (1762). Είναι προφανές ότι η απόφαση της Αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας για την ίδρυση της Ακαδημίας στην Μπάνσκα Στιάβνιτσα, αντί στην Πράγα, της μεγαλοπρεπούς και ιστορικής πρωτεύουσας της Βοημίας, δεν ήταν τυχαία.   

Παρόλο που τον 17^ο και στις αρχές του 18^ου αιώνα η Μπάνσκα Στιάβνιτσα δοκιμάστηκε έντονα, εξαιτίας  των τουρκικών επιδρομών ενάντια στην πόλη, των εξεγέρσεων κατά της δυναστείας των Αψβούργων και της επιδημίας πανώλης (1709-1710), η οποία είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο περίπου 6 χιλιάδων ανθρώπων, η εξόρυξη των πολύτιμων μετάλλων συνεχίστηκε.

2.3   Ο μαρασμός της εκμετάλλευσης

Η εξόρυξη, ως ο βασικός παράγοντας ανάπτυξης της πόλης, γινόταν όλο και περισσότερο ζημιογόνα κατά  τον 19^ο  και κυρίως κατά τον 20^ο  αιώνα. Στις αρχές του 20^ου αιώνα υπήρχαν δύο μεταλλευτικές μονάδες στη Μπάνσκα Στιάβνιτσα και δύο στην Χόντρουσια. Οι δεξαμενές νερού στην πλειοψηφία τους έχασαν την αρχική τους σημασία, σταμάτησαν να παράγουν υδροηλεκτρική ενέργεια και άρχισαν να εξυπηρετούν τους ψαράδες και τους ντόπιους τουρίστες.

Μετά τον 2^ο Παγκόσμιο πόλεμο, η εξόρυξη ξαναζωντάνεψε το 1946. Την περίοδο 1946-1993 εξορύσσονται στην περιοχή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα μεταλλεύματα Pb, Zn, Cu, Ag και Au. Το 1990, η Σλοβάκικη Κυβέρνηση αποφάσισε ότι  τα μεταλλεία στη Μπάνσκα Στιάβνιτσα θα πρέπει να κλείσουν το αργότερο μέχρι το 1995, πράγμα το οποίο και έγινε.

Το μόνο μεταλλείο που επέζησε ήταν αυτό της Ροζαλίας στην Χόντρουσια, χάρις στις άοκνες προσπάθειες του μηχανικού και καλού φίλου Richard Kana. Πρόκειται για το μοναδικό ενεργό μεταλλείο χρυσού σε ολόκληρη την Κεντρική Ευρώπη.    

3. Τα κυριότερα μνημεία της μεταλλευτικής βιομηχανίας της Μπάνσκα Στιάβνιτσα

Ο αριθμός των ιστορικών, τεχνικών, αρχιτεκτονικών και πολιτιστικών μνημείων της Μπάνσκα Στιάβνιτσα είναι τόσο μεγάλος, που οι εκδόσεις βιβλίων που τα περιγράφουν είναι πάμπολλες. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ συμπεριλήφθηκαν 86 τεχνικά μνημεία της περιοχής. Ανάμεσα σε αυτά, υπάρχουν 22 υπόγειες στοές, 27 δεξαμενές νερού, 5 φρεάτια, 5 πύργοι φρεατίων, 4 βιομηχανικά κτίρια, 9 μεταλλευτικά κτίρια, 2 νοσοκομεία για μεταλλωρύχους, 2 λίμνες τελμάτων, 3 λατομεία, 2 πύργοι με ξύλινα καμπαναριά, κα. Ως εκ τούτου, στην παρούσα δημοσίευση, αναγκαστικά θα περιοριστούμε στα πλέον γνωστά.   

3.1   Το Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας

Το Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας (Εικ. 5) κλείνει φέτος 120 χρόνια ύπαρξης. Πρόκειται για τον κρατικό οργανισμό που προσφέρει μια ολοκληρωμένη εικόνα για ένα από τους σημαντικότερους κλάδους της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή.

Στο Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας υπάγονται οι παρακάτω μονάδες:

1)   Το Παλαιό Κάστρο της πόλης (Εικ. 5/1)

2)   Το Νέο Κάστρο της πόλης (Εικ. 5/2)

3)   Η Πινακοθήκη Jozef Kollár (Εικ. 5/3)

4)   Το Υπαίθριο Μεταλλευτικό Μουσείο (Εικ. 5/4)

5)   Το κτίριο Berggericht (Εικ. 5/5), όπου φιλοξενείται η Μόνιμη Ορυκτολογική Έκθεση του Μουσείου, η ανακαινισθείσα στοά Michal (Εικ. 6), το Γραφείο Πληροφοριών, κτλ.

6)  Τα κτίρια του Κεντρικού Μουσείου (Εικ. 5/6), δηλ.το μεγαλύτερο συγκρότημα κτιρίων στην Μπάνσκα Στιάβνιτσα

7) Η ανακαινισθείσα, επισκέψιμη αποστραγγιστική στοά Glanzenberg (Εικ. 5/7) στο κέντρο της πόλης, και

8) Η Μόνιμη Έκθεση στη πόλη Handlová (Εικ. 5/8), όπου εκτίθενται αντικείμενα σχετικά με την  εξόρυξη λιγνίτη στη Σλοβακία.

Εικ. 5: Το Συγκρότημα του Μεταλλευτικού Μουσείου Σλοβακίας (Πηγή: Το Κρατικό Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας)

Εικ. 6: H Ορυκτολογική Έκθεση (αριστερά) και η στοά Michal (δεξιά) στο κτίριο Berggericht του Μεταλλευτικού Μουσείου Σλοβακίας (Πηγή: Το Κρατικό Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας)      

3.2   Το Σύστημα Διαχείρισης και χρήσης νερού στη μεταλλευτική βιομηχανία της περιοχής

Όπως περιγράφεται και σε ειδικότερη ανακοίνωση (Δ. Κωνσταντινίδης, Blog Ορυκτός Πλούτος, 2019), αλλά και συνοπτικά στην παρούσα δημοσίευση, το σύστημα δεξαμενών και καναλιών νερού, που χρησιμοποιήθηκε στα μεταλλεία της περιοχής, αποτέλεσε για αιώνες υποδειγματικό μοντέλο για ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά και για πολλά ορυχεία στον κόσμο.

Στην περιοχή της Μπάνσκα Στιάβνιτσα σήμερα σώζονται 30 δεξαμενές νερού. Είκοσι επτά από αυτές εντάχθηκαν στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Είναι όλες επισκέψιμες, ενώ πολλές από αυτές προσελκύουν το μεγάλο ενδιαφέρον ξένων και ντόπιων ερευνητών, αλλά και τουριστών.

Η παλαιότερη από αυτές ονομάζεται Μεγάλη Δεξαμενή και πρωτοκατασκευάστηκε πριν από το 1510 μ.Χ. (Εικ.7). Υπάρχουν ακόμα τρεις δεξαμενές νερού από τον 16^ο αιώνα, δύο από τον 17^ο αιώνα, ενώ από τον 18^ο  αιώνα έχουν διατηρηθεί 18 δεξαμενές. Ο 18^ος αιώνας αντιπροσωπεύει τη σημαντικότερη περίοδο κατασκευής υδροηλεκτρικών έργων για την εξόρυξη και επεξεργασία των μεταλλευμάτων. Τέλος, υπάρχουν δύο δεξαμενές από τον 19^ο  αιώνα και μία από τον 20^ο αιώνα.

Εικ. 7: «Η Μεγάλη Δεξαμενή», η παλαιότερη υδροδεξαμενή στη Σλοβακία-προ του 1510 μ.Χ. (Πηγή: https://bajkomktajchom.sk/velka-vodarenska/)

Επίσης, μοναδικά είναι και τα συστήματα των διασυνδέσεων μεταξύ τους καναλιών τροφοδοσίας και αποστράγγισης, στοών παραγωγής και εξοπλισμού. Οι δεξαμενές Ρίχναβα διαθέτουν το μεγαλύτερο σύστημα καναλιών νερού – 24 χλμ. Ο συνολικός όγκος νερού των δεξαμενών, που χτίστηκαν από τον 16^ο  αιώνα και μετά, ήταν περίπου 7 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, το μήκος των καναλιών συλλογής νερού 72 χλμ., ενώ το μήκος των προωθητικών τάφρων, δηλ. για παραγωγή υδροδυναμικής ενέργειας, έφθανε τα 57 χλμ.

Η Μπάνσκα Στιάβνιτσα καταγράφηκε στην μεταλλευτική ιστορία και για τις αποστραγγιστικές της στοές (Εικ. 8). Εντελώς μοναδική είναι η αποστραγγιστική στοά του  Αυτοκράτορα Ιωσήφ Β, σήμερα γνωστή ως Βόζνιτσκα (Voznická), που ορύχθηκε από το 1782 μέχρι το 1878 (σχεδόν για 100 χρόνια). Μετά την ολοκλήρωσή της είχε μήκος 16.538,5 μέτρων και αποτέλεσε το μεγαλύτερο υπόγειο εξορυκτικό έργο στον κόσμο. Κατά την εκσκαφή της χρησιμοποιήθηκε, για πρώτη φορά στην Ουγγρική Αυτοκρατορία, το 1873, η μηχανική διάτρηση με πεπιεσμένο αέρα, καθώς και η ηλεκτρική πυροδότηση εκρηκτικών φορτίων. Η σήραγγα αποστραγγίζει τα νερά του ορυχείου στον ποταμό Χρον ακόμα και σήμερα.

Εικ. 8: Οι έξοδοι στην επιφάνεια των αποστραγγιστικών στοών Glanzenberg, Bielianska, Františka Lotrinského και Hoffer (Πηγή: Το Κρατικό Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας)

3.3   Άλλα ενδιαφέροντα τεχνικά μνημεία

 Το 1837 ιδρύθηκε στη Στιάβνιτσε Μπάνε το πρώτο εργοστάσιο στον κόσμο για την παραγωγή χαλύβδινων συρματόσχοινων.

  Στη Χόντρουσια, πάνω από το φρεάτιο  Μάγιερ (Mayer), το οποίο άρχισε να ανασκάπτεται το 1805, διατηρείται ακόμη το μηχανοστάσιο με την ηλεκτρική μηχανή ρυμούλκησης, καθώς και το κτίριο του μεταλλευτικού πηγαδιού με τον αντίστοιχο πύργο (Εικ. 9).

 Εικ. 9: Ο πύργος και το κτίριο του φρέατος Μάγιερ στη Χόντρουσια (Πηγή: Manažment plán lokality ΟΥΝΕΣΚΟ „Historické mesto Banská štiavnica a technické pamiatky okolia“, 2010)

 Το Υπαίθριο Μεταλλευτικό Μουσείο, βρίσκεται σε μια γραφική κοιλάδα μόλις 1,5 χλμ. από το κέντρο  της Μπάνσκα Στιάβνιτσα.

Εδώ και 40 χρόνια προσφέρει στους επισκέπτες του μια μοναδική εμπειρία εξερεύνησης των αρχικών υπόγειων στοών. Ως η παλαιότερη και θεματικά μεγαλύτερη υπόγεια έκθεση στη Σλοβακία παρουσιάζει την εξέλιξη της εξόρυξης μεταλλευμάτων στην Κεντρική Ευρώπη από τον Μεσαίωνα έως τα τέλη του 20^ου αιώνα.

Το πολυτιμότερο έκθεμα του υπαίθριου μεταλλευτικού μουσείο είναι η μηχανή του ανελκυστήρα του φρέατος, η περιστροφή της οποίας γινόταν με τη βοήθεια αλόγων (Εικ. 10, αριστερά).Πρόκειται για τη μοναδική μηχανή του είδους της που διασώθηκε στη Σλοβακία. Η υπόγεια ξενάγηση διαρκεί περίπου 70-90 λεπτά, ενώ ο κάθε επισκέπτης εφοδιάζεται με κράνος, μπουφάν και λάμπα (Εικ. 10, δεξιά).  

Εικ. 10: Ο μηχανισμός του ανελκυστήρα φρέατος, η λειτουργία του οποίου γινόταν με τη βοήθεια αλόγων και η επισκέψιμη στοά Μπαρτολομέι (Πηγή: https://marinamestolasky.sk/jedinecne-banske-muzeum-v-prirode-skanzen/)

Το υπαίθριο μεταλλευτικό μουσείο διαθέτει σωρεία άλλων μεταλλευτικών μηχανών και εκθεμάτων.

Τέλος, θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν δεν παραθέταμε τουλάχιστο δύο από τα επιβλητικά κτίρια  της πρώτης στο κόσμο Μεταλλευτικής Ακαδημίας που ιδρύθηκε εδώ το 1762 μ.Χ. (Εικ. 11), και για την οποία έχουν γραφτεί δεκάδες βιβλία ή δημοσιεύσεις.

Εικ. 11: Η σημερινή μορφή των επιβλητικών κτιρίων της Μεταλλευτικής Ακαδημίας (αριστερά) και της Πρυτανείας της Ακαδημίας (δεξιά)

4)     Ένα Υπόδειγμα για τη Μεταλλευτική/Γεωλογική Λαυρεωτική

Είναι αδιαμφησβήτητο ότι τόσο η Μπάνσκα Στιάβνιτσα, όσο και το Λαύριο οφείλουν τη δόξα τους, αλλά και το όνομα τους, στη εξορυκτική τους ιστορία. Δυο περιοχές που βρέθηκαν σε παράλληλες διαδρομές, που ωστόσο δεν συμπίπτουν χρονικά.

Η αρχαία αθηναϊκή εξορυκτική και μεταλλουργική τεχνική για την παραγωγή αργύρου και μολύβδου, που εξελίχθηκε κυρίως κατά τον 5^ο και 4^ο αιώνα π.Χ., είναι ο βασικός παράγοντας που οδήγησε στην οικονομική ανάπτυξη της Αθηναϊκής Πολιτείας (βλέπε «Χρυσός Αιώνας του Περικλέους»). Είναι η εποχή που άφησε πίσω της ανεπανάληπτα τεχνικά μνημεία στη Λαυρεωτική. Αρκεί να αναφέρει κανείς τα αρχαιολογικά μνημεία της Κοιλάδας της Σούριζας, όπου προεξάρχουν οι εγκαταστάσεις πλυντηρίων υδρομηχανικού εμπλουτισμού του μεταλλεύματος (Π. Τζεφέρης και Δ. Μπίτζιος, 2019), τις αρχαίες στοές εξόρυξης από όπου προήλθαν τα μεταλλεύματα του αργύρου και μολύβδου, το λατομείο της Αγριλέζας, την πηγή δηλαδή του μαρμάρου για τους κίονες του Ναού του Ποσειδώνα, τα αρχαίο θέατρο του Θορικού, αλλά και τα μνημεία που άφησαν πίσω τους οι νεότεροι μεταλλευτές της Γαλλικής και Ελληνικής Εταιρείας Λαυρίου.

Έχει, λοιπόν, η Λαυρεωτική να ζηλέψει σε κάτι την Μπάνσκα Στιάβνιτσα; Προφανέστατα όχι σε ό,τι αφορά στην ιστορία της, στη μεταλλευτική διαδρομή της, στα τεχνικά, πολιτιστικά και άλλα μνημεία της. Θα μπορούσε ωστόσο να ζηλέψει την συστηματική δουλειά και συντονισμένες ενέργειες που οι αρχές και οι ειδικευμένοι επιστήμονες της οδήγησαν την Μπάνσκα Στιάβνιτσα στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, πράγμα που έγινε ήδη από το 1993. Ένα γεγονός που έκτοτε άλλαξε ριζικά την πορεία ανάπτυξης της πόλης και της γύρω περιοχής.

Ο σχεδιασμός και υλοποίησης ενός έργου που θα φέρει τα μεταλλευτικά, γεωλογικά, αρχαιολογικά, πολιτιστικά και άλλα μνημεία της Λαυρεωτικής στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ είναι ένα μεγάλο ΠΡΕΠΕΙ.

Είναι αυτονόητο ότι για το επιθυμητό αποτέλεσμα θα χρειαστεί μακροχρόνια, μεθοδική και επίμονη προσπάθεια. Αξίζει να αναφερθεί ότι η τελευταία ένταξη δυο μεταλλευτικών περιοχών, που βρίσκονται στα σύνορα Τσεχίας-Γερμανίας (Ιούλιος 2019), χρειάστηκε δουλειά 20 χρόνων και ένα Κείμενο/Πρόταση 601 σελίδων, Σχέδιο Διαχείρισης 259 σελίδων, Αρχείο χαρτών 284 σελίδων και κείμενο με συμπληρωματικές πληροφορίες (που ζητήθηκαν από το Συμβουλευτικό Όργανο της ΟΥΝΕΣΚΟ) 140 σελίδων.

Καλή τύχη στο Λαύριο!

Πηγές        

1.       Bajkom k tajchom, https://bajkomktajchom.sk/tajchy/

2.   Banská Štiavnica-ΟΥΝΕΣΚΟ

http://www.banskastiavnica.sk/o-meste/ΟΥΝΕΣΚΟ/podrobne-informacie/technicke-pamiatky.html

3.  Google maps

4. Manažment plán lokality ΟΥΝΕΣΚΟ „Historické mesto Banská štiavnica a technické pamiatky okolia“, 2010.

5.  Δ. Κωνσταντινίδης – 2019: Το Καινοτόμο Σύστημα Διαχείρισης Νερού της Μεταλλευτικής Μπάνσκα Στιάβνιτσα, http://www.oryktosploutos.net/2019/

6.  Το Κρατικό Μεταλλευτικό Μουσείο της Σλοβακίας. https://www.muzeumbs.sk/

7. Τζεφέρης Π. & Δ. Μπίτζιος, 2019: Η κοιλάδα της Σούριζας, μία βιομηχανική περιοχή του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου, http://www.oryktosploutos.net/2019/03/i.html